Тео Вронделиев
Вовед
Родовата еднаквост претставува еден од темелните принципи на праведно и инклузивно општество. Во современиот свет, каде што технологијата е главен двигател на економскиот и социјалниот развој, вклученоста на жените во информатичко-технолошкиот (ИТ) сектор станува од клучно значење. ИТ индустријата, како една од најбрзо растечките глобални економии, нуди голем број можности за професионален и личен развој. Сепак, учеството на жените во овој сектор останува ограничено, како на глобално, така и на локално ниво.
Во контекст на Република Северна Македонија, и покрај напредокот во образованието и донесените законски рамки за еднаквост, жените сè уште се соочуваат со бројни бариери при изборот, влезот и развојот во ИТ професиите. Од културни стереотипи и недостиг на женски модели во индустријата, до ограничен пристап до менторски програми и нееднакви услови за напредување, овие предизвици бараат системски одговор и континуирани иницијативи за промени.
Овој труд има за цел да ја истражи состојбата со родовата еднаквост во ИТ секторот во Македонија преку анализа на актуелните трендови, идентификација на главните проблеми и преглед на иницијативите што веќе се спроведуваат. Дополнително, ќе
бидат понудени конкретни препораки за подобрување на положбата на жените во оваа стратешки важна индустрија.[1][3][6]
Историски преглед на родовата еднаквост во ИТ секторот
Историски гледано, жените одиграле клучна улога во развојот на компјутерските науки. Ада Лавлејс, често нарекувана „првиот програмер“, и Грејс Хопер, која го развила првиот компајлер и придонела кон создавање на програмскиот јазик COBOL,
се само дел од жените кои оставиле значаен белег во оваа област. Во текот на 20 век, особено за време на Втората светска војна, жените масовно работеле на пресметки, кодирање и софтверски решенија.
Сепак, со појавата на комерцијалните компјутери и промените во општествените перцепции, ИТ секторот постепено станал машки доминирана професија. Маркетинг кампањите, стереотипите и културните очекувања го отуѓиле ИТ светот од жените, претставувајќи го како „машка“ област. Во Македонија, ваквите глобални трендови се дополнително засилени од традиционалните родови улоги, кои и денес влијаат на образовните и кариерните избори на девојките.
Овие фактори доведуваат до ниска застапеност на жени во ИТ, ограничувајќи го нивниот професионален развој, но и потенцијалот на индустријата за иновации и одржлив раст. [1][2]
Тековна состојба на жените во ИТ секторот во Македонија
Според податоците на British Council, жените сочинуваат приближно 21% од вработените во ИТ секторот во Македонија, што укажува на значителна родова нерамнотежа. Иако во последниве години се забележува зголемен интерес на девојчињата за СТЕМ образование, особено во средното и високото образование, тој интерес не се пресликува пропорционално во вработувањето. Жените се почесто избираат ИТ-насоки, но сепак остануваат недоволно застапени во практичната работа и во долгорочна кариера во индустријата.
Дополнително, голем предизвик претставува и напредувањето во кариерата. Истражувањата покажуваат дека жените поретко достигнуваат до раководни или стратешки позиции, иако поседуваат соодветни квалификации и искуство. Ова може да се должи на недостаток на менторство, родови предрасуди, неформални бариери и потценување на лидерските способности кај жените.
Овие податоци укажуваат на потребата од системски пристап и конкретни мерки за унапредување на родовата еднаквост во ИТ секторот, вклучително и поддршка за жените во сите фази од нивната професионална траекторија — од образование, преку вработување, до напредување и лидерство. [1][2][4]
Слика 1: Полова еднаквост во образованието, здравството, науката… [7]
Предизвици и бариери со кои се соочуваат жените во ИТ
Жените кои се стремат кон кариера во ИТ секторот се соочуваат со низа предизвици и бариери кои ги ограничуваат нивните можности за влез, напредување и задржување во индустријата. Еден од најзначајните предизвици се општествените стереотипи и предрасуди. ИТ сè уште се перципира како „машка“ професија, а девојчињата од рана возраст често се демотивирани да се вклучат во активности поврзани со технологии, програмирање или инженерство. Овие перцепции се рефлектираат и во образовниот систем, каде наставниците и родителите, често несвесно, ги насочуваат девојчињата кон „традиционално женски“ области.
Друг клучен предизвик е недостатокот на менторство и женски модели во ИТ секторот. Во средини каде што доминираат мажи, жените имаат потешкотии да најдат поддршка, советување и инспирација. Недостатокот на жени на високи позиции значи дека помладите генерации немаат претставници со кои можат да се идентификуваат или од кои можат да учат. Истражувањата покажуваат дека менторството е еден од најважните фактори за задржување и унапредување на жените во технолошки кариери.
Покрај тоа, нееднаквите можности за напредување претставуваат сериозен проблем. Жените често се исклучени од неформални мрежи и одлуки, што резултира со ограничен пристап до проекти со поголема видливост или лидерски улоги. Иако често имаат еднакви квалификации како нивните машки колеги, тие поретко се промовирани, што создава чувство на демотивација и фрустрација.
Уште еден значаен фактор е предизвикот на балансирање на работните и приватните обврски. Недостатокот на флексибилни работни услови, како што се можности за работа од дома или флексибилно работно време, најмногу ги погодува жените, особено оние со мали деца или семејни обврски. Во култури каде што жената сè уште е главниот носител на домашните одговорности, оваа нерамнотежа претставува дополнителна пречка за кариера во динамичната ИТ индустрија.
Овие предизвици не се изолирани, туку меѓусебно поврзани и бараат системски пристап. Како што укажува и организацијата Metamorphosis, потребно е не само менување на ставовите во општеството, туку и активна институционална поддршка преку образовни политики, програми за вклучување, поддршка за менторство и мерки за подобрување на работните услови.[2][4]
Политики и иницијативи за унапредување на родовата еднаквост
Унапредувањето на родовата еднаквост во ИТ секторот е сè поактуелна тема во Република Северна Македонија, како резултат на растечката свест за важноста на
инклузивноста и одржливиот развој. Владата, заедно со невладини организации, меѓународни партнери и образовни институции, презема различни мерки и иницијативи со цел да го намали родовиот јаз и да ги охрабри жените да се вклучат и напредуваат во ИТ индустријата.
Една од клучните области на делување се програмите за охрабрување на девојчињата во СТЕМ дисциплините (наука, технологија, инженерство и математика). Проекти како „STEM4Equality“, финансирани или поддржани од меѓународни донатори и локални партнери, имаат за цел да ги мотивираат девојчињата уште од основно образование да покажат интерес и самодоверба во овие области. Преку работилници, хакатони, интерактивни предавања и средби со успешни жени во технологијата, овие иницијативи го рушат стереотипот дека технологијата е „машка“ професија и создаваат позитивна перцепција за можностите во ИТ секторот.
Дополнително, менторските програми играат важна улога во задржување и развој на жените во ИТ. Организации како Програмата за развој на Обединетите нации (UNDP), во соработка со локални НВО и приватниот сектор, спроведуваат проекти кои нудат менторска поддршка, професионални обуки, вмрежување и водство за жени на почетокот од нивната кариера. Присуството на успешни менторки кои можат да понудат совети, поддршка и насоки придонесува за зголемување на самодовербата и професионалниот раст на младите жени.
На институционално ниво, се спроведуваат и законодавни мерки за унапредување на родовата еднаквост, како што се антидискриминациски закони, законски обврски за еднаква плата и политики за рамноправна застапеност. Националната стратегија за родова еднаквост и Законот за спречување и заштита од дискриминација се правни рамки кои ја дефинираат обврската на институциите и работодавачите да обезбедат еднакви можности, вклучително и во ИКТ секторот. Иако постои напредок на хартија, потребна е поактивна имплементација и мониторинг за овие политики да имаат реално влијание.
Ваквите политики и иницијативи претставуваат значаен чекор напред, но за долгорочен ефект потребна е нивна поголема координација, финансиска поддршка и вклучување на сите релевантни актери — од владата и академијата до индустријата и граѓанското општество. Само преку интегриран и одржлив пристап може да се создаде ИТ екосистем што активно ја поттикнува родовата еднаквост и го искористува целосниот човечки потенцијал. [3][4][5][6]
Студија на случај: Успешни приказни на жени во македонскиот ИТ сектор
И покрај бројните бариери, сè повеќе жени во Македонија успеваат да изградат успешна кариера во ИТ индустријата, со што придонесуваат не само за технолошкиот развој, туку и за рушење на стереотипите за „машката“ природа на оваа професија. Нивните приказни се моќна инспирација за младите генерации и конкретен доказ дека со поддршка, знаење и посветеност, жените можат подеднакво да влијаат и водат во дигиталниот свет.
Емили Јовановиќ Локвенец
Пример за успешна жена во македонскиот ИТ сектор е Емили Јовановиќ Локвенец, која преку својата работа во Програмата за развој на Обединетите нации (UNDP) активно придонесува кон унапредување на дигитализацијата и родовата еднаквост. Таа е дел од тимот кој работи на развој на иновативни дигитални алатки за јавни услуги, е-управување и граѓанска вклученост. Истовремено, активно учествува во иницијативи за поттикнување на девојчиња и млади жени да се вклучат во СТЕМ области. Преку јавни настапи, обуки и менторски ангажмани, таа го користи своето искуство за да ги охрабри младите да ги следат своите технолошки интереси. Нејзината работа покажува дека улогата на жените во ИТ не мора да биде ограничена на технички задачи, туку може да вклучува и стратешки лидерски позиции со општествено влијание. [10]
Ана Јосифовска – коосновач на Brainster
Друг истакнат пример е Ана Јосифовска, коосновачка и директорка за развој на „Brainster“ – едукативна платформа која нуди практично ИТ образование и се фокусира на развој на кариера во дигитални професии. Под нејзиното водство, Brainster стана препознатлив бренд во Македонија и пошироко, со стотици обучени професионалци во областа на data science, UX/UI дизајн, програмирање и дигитален маркетинг. Таа е активна во создавање инклузивна средина каде што девојчињата и жените се охрабруваат да се едуцираат и вработуваат во ИТ. Преку различни програми, Brainster работи на отстранување на родовите бариери и на промоција на еднаквост во пристапот до образование и можности за вработување.
Ана е чест говорник на ИКТ конференции, каде што ја споделува својата визија за тоа како преку образованието може да се промени структурата на ИТ пазарот и да се создаде нова генерација на професионалци, без оглед на пол, потекло или искуство. Нејзината посветеност на еднаквоста ја прави важна фигура во напорите за трансформација на македонската ИТ сцена. [9]
Препораки за подобрување на родовата еднаквост во ИТ секторот
За да се унапреди родовата еднаквост во ИТ секторот во Македонија, потребни се конкретни и долгорочни мерки. Најпрво, раното вклучување на девојчињата во СТЕМ активности е од клучно значење. Преку модерни наставни програми, интерактивни работилници и примери од успешни жени во технологијата, може да се развие интерес и самодоверба кај младите уште од основно образование. Наставниците исто така треба да бидат обучени за родова сензитивност и да охрабруваат еднаков пристап кон техничките предмети.
Понатаму, менторските програми играат значајна улога за личен и професионален развој на жените во ИТ. Преку поддршка од поискусни професионалци, младите жени можат да добијат насоки, мотивација и пристап до мрежи што ќе им помогнат во кариерата. Овие програми можат да се спроведуваат преку факултети, компании или граѓански организации.
Истовремено, обезбедувањето флексибилни работни услови – како можност за работа од дома, скратено работно време или прилагодени распоредувања – ќе помогне во балансирање на професионалниот и приватниот живот, што е посебно важно за жени со семејни обврски. Со овие мерки, компаниите ќе придонесат кон задржување и напредување на жените во технолошки кариери.
Конечно, потребно е организирање на кампањи за подигање на јавната свест. Преку медиумска промоција на успешни приказни, конференции, панели и јавни настани, треба да се разбијат стереотипите и да се прикаже ИТ секторот како простор отворен
за сите, без оглед на пол. Вклучувањето на мажи како сојузници и поддржувачи на родовата еднаквост е исто така важно за создавање инклузивна работна култура. [2][3][7]
Слика 2: Родова еднаквост [8]
Заклучок
Родовата еднаквост во ИТ секторот во Македонија претставува значаен предизвик, но и шанса за унапредување на целокупниот технолошки и општествен развој. Преку историскиот преглед видовме дека иако жените имаат долга традиција и значајни придонеси во развојот на компјутерските науки, современите општествени и културни бариери ја намалуваат нивната видливост и учество во ИТ индустријата. Во Македонија, овие предизвици дополнително се засилени од традиционалните родови улоги и недоволна поддршка во образованието и работното место.
Тековната состојба, која покажува ниска застапеност на жени во ИТ и ограничени можности за нивно напредување, укажува на потреба од системски и координирани
мерки. Пречките како стереотипи, недостаток на менторство, нееднакви услови и тежината на балансирање на професионалниот и приватниот живот се суштински проблеми кои мора да се адресираат преку интегрирани политики.
Сепак, позитивните примери од успешни жени во македонскиот ИТ сектор и различните иницијативи, како програмите за поддршка на девојчиња во СТЕМ, менторските програми и законодавните мерки, покажуваат дека напредокот е возможен. За да се одржи и забрза овој тренд, неопходна е поширока и посилна соработка меѓу државните институции, образовните системи, приватниот сектор и граѓанските организации.
Со имплементација на препораките за рано поттикнување на интересот кај девојчињата, обезбедување на флексибилни работни услови и интензивирање на јавните кампањи за подигање на свеста, ќе се создаде инклузивна и фер работна средина во ИТ. Така, не само што ќе се унапреди положбата на жените, туку ќе се искористи целосниот потенцијал на човечкиот капитал, што ќе придонесе за иновации, економски развој и модернизација на македонското општество.
Во крајна линија, родовата еднаквост во ИТ секторот не е само прашање на правда и права, туку и предуслов за одржлив и конкурентен развој во динамичниот глобален технолошки свет. Само преку заеднички и континуирани напори, Македонија може да создаде ИТ екосистем кој ќе ги вреднува и поддржува сите таленти, без разлика на полот. [3][6]
Библиографија
1. British Council. (2022). Women in IT sector in North Macedonia: Statistics and analysis. Skopje: British Council.
2. Metamorphosis. (2021). Gender equality challenges in the IT sector: Barriers and opportunities. Skopje: Metamorphosis Foundation.
3. STEM4Equality. (2022). Empowering girls in STEM: Program report. Skopje: STEM4Equality Initiative.
4. United Nations Development Programme (UNDP). (2023). Mentorship programs for women in technology. Skopje: UNDP North Macedonia.
5. Закон за спречување и заштита од дискриминација, Службен весник на РСМ, бр. 150/2010.
6. Национална стратегија за родова еднаквост на Република Северна Македонија 2021–2025.
7. UN Women – Европска и Централна Азија – eca.unwomen.org 8. Платформа за родова еднаквост – https://rodovaplatforma.mk/ 9. https://www.linkedin.com/pub/dir/Ana/Josifovska
10.UNDP – Women in Tech: Leveraging global technology for local solutions with Emili Jovanovic Lokvenec