Авторка Душица Колева,
Вовед
Во време кога дигитализацијата брзо и неизбежно ја трансформира секоја сфера на животот, информациската технологија (ИТ) се издвојува како движечка сила на глобалниот развој. Како сектор кој се базира на иновации, креативност и континуирано усовршување, ИТ индустријата се позиционира како критичен катализатор за економски и социјален напредок. Сепак, и покрај својата отвореност кон нови идеи и технолошки пробиви, ИТ секторот сè уште се соочува со сериозен предизвик во однос на родовата еднаквост.
Иако жените низ историјата одиграле клучна улога во создавањето и развојот на технологиите – од придонесите на Ада Лавлејс, која се смета за првата програмерка, до клучните улоги на жените во развојот на компјутерските науки за време на Втората светска војна – денес тие се значително помалку застапени во ИТ секторот. Овој родов јаз не е само резултат на социокултурни бариери и стереотипи, туку и на институционалните практики и недостатокот на инклузивни политики во рамките на самата индустрија.
Оваа тема не само што отвора можност за анализа на постоечките предизвици и недостатоци, туку и за формулирање на идни насоки кои ќе помогнат во создавање на праведен и поддржувачки екосистем. Преку поттикнување на еднаквост во пристапот до образованието, професионалните можности и лидерските улоги, можеме да ги максимизираме придобивките од женската перспектива во креирањето на технолошкиот напредок.
Родовата еднаквост во ИТ не е само прашање на правичност – тоа е предуслов за постигнување на одржлив развој, иновации и конкурентност во глобалниот дигитален пејзаж. Време е за нови перспективи и одлучни чекори кои ќе ја редефинираат улогата на жените во технологијата и ќе обезбедат иднина каде што талентите на сите ќе бидат подеднакво ценети и искористени.
Родовиот печат во технолошката еволуција
Првите чекори на жените во технологијата датираат од 19. век, кога Ада Лавлејс, истакната математичарка и визионерка, ја креира првата компјутерска програма. Лавлејс не само што го разбра потенцијалот на механичкиот компјутер создаден од Чарлс Бебиџ, туку и ја предвиде неговата способност да изведува задачи далеку надвор од едноставните пресметки, отворајќи пат за развојот на модерното програмирање.
Во текот на Втората светска војна, жените одиграле клучна улога во решавањето на сложени математички задачи, кои станале основа за воените стратешки операции. Во таа ера, жените, познати како „компјутери“, рачно изведуваа пресметки кои беа клучни за балистички анализи и криптографски разбивања. Меѓу нив се истакнува и Хеди Ламар, која, покрај нејзината кариера како актерка, соработуваше на развојот на технологијата за фреквентно прескокнување, што денес се смета за основа на Wi-Fi, Bluetooth и GPS технологиите.
Посебно место во историјата на технологијата зазема и Грејс Хопер, информатичарка и пионерка во развојот на програмските јазици. Хопер го создаде првиот компајлер, револуционерна алатка која овозможи претворање на изворниот код во машински код, значително олеснувајќи го процесот на програмирање. Освен тоа, таа имаше клучна улога во развојот на програмскиот јазик COBOL, кој и денес е основа на многу финансиски и административни системи ширум светот.
Иако во почетоците нивната улога беше доминантна, особено за време на периодите кога компјутерите беа сметани за сложени „калкулатори“, ситуацијата почна да се менува со појавата на комерцијалната технологија. Со развојот на индустријата во втората половина на 20. век и растот на личните компјутери, се забележа намалување на застапеноста на жените. Причините за оваа промена се длабоки и комплексни, вклучувајќи социокултурни фактори, родови стереотипи и маркетинг стратегии кои ја претставуваа технологијата како исклучиво „машка“ професија.
Денес, историјата на жените во технологијата е извор на инспирација и поттик за враќање кон нивната активна улога во технолошките иновации. Додека се прават напори за надминување на пречките и стереотипите, останува важно да се оддаде признание на жените кои го обликувале технолошкиот пејзаж, како и да се продолжи борбата за нивна рамноправна застапеност во оваа динамична и влијателна индустрија.
Современа слика за застапеноста на жените во ИТ
Денес, бројките покажуваат дека жените сочинуваат помалку од една третина од вработените во ИТ секторот на глобално ниво, со уште пониски проценти во лидерските позиции. Во Македонија и регионот, оваа статистика е дури и понеповолна, со уште помала застапеност на жените во индустријата, особено во техничките и раководните улоги.
Ниската застапеност на жените во ИТ секторот се должи на повеќе фактори кои имаат долгорочен и системски карактер. Еден од клучните проблеми се општествените стереотипи кои технологијата и техничките професии ги поврзуваат со машкиот пол. Друг значаен фактор е нееднаквиот пристап до можности за образование и професионален развој. Иако бројот на жени кои се запишуваат на технички факултети е во пораст, многу од нив не продолжуваат да градат кариера во ИТ секторот поради недостаток на поддршка, менторство и позитивни примери..
Сепак, во последните години се забележуваат позитивни поместувања. Сè повеќе компании, невладини организации и иницијативи работат на намалување на родовиот јаз во ИТ секторот преку организирање на обуки, хакатони, менторски програми и настани кои ја промовираат родовата еднаквост. Успехот на овие напори зависи од континуирана поддршка, како и од промена на културните и институционалните бариери.
Клучни бариери и предизвици
Жените во ИТ секторот се соочуваат со повеќе клучни бариери кои ги ограничуваат нивните можности за напредок и придонес во индустријата. Овие пречки не само што ги обесхрабруваат индивидуалните таленти, туку и ја ограничуваат колективната способност на секторот за иновација и напредок.
Културни предрасуди
Една од најголемите бариери е присуството на длабоко вкоренети културни предрасуди кои ги поврзуваат техничките и научните професии со мажи. Овие предрасуди често започнуваат уште во детството, кога девојчињата се соочуваат со помало охрабрување да изберат кариера во областите на инженерството, математиката и информатиката. Социјалниот притисок често ги одвраќа жените од запишување на технички факултети, а дури и кога тоа ќе го направат, тие често се чувствуваат изолирани во претежно машката средина.
Недостиг од модели за идентификација
Жените кои избираат да продолжат кариера во ИТ секторот често немаат доволно женски примери за идентификација. Недостатокот на видливи жени лидери и експерти во областа создава чувство на изолираност и ги ограничува можностите за менторство и поддршка. Жените кои успеваат во оваа индустрија честопати се соочуваат со дополнителен притисок, бидејќи треба да се докажат како „исклучоци“ во професија која неформално се смета за машка.
Дискриминација при вработување и нееднакви плати
Дискриминацијата при вработување останува значајна пречка. Жените честопати се сметаат за помалку способни за техничките улоги само поради нивниот пол. Дури и кога се вработени, тие често заработуваат помалку од своите машки колеги на исти или слични позиции. Овој родов јаз во платите е глобален феномен и се забележува и во најразвиените пазари.
Ограничен пристап до лидерски позиции
Жените во ИТ секторот ретко добиваат можност да заземат лидерски позиции. Стаклениот таван и пристрасноста при унапредување ги ограничуваат нивните кариерни перспективи. Дури и кога жените ги достигнуваат овие позиции, тие често се соочуваат со дополнителни предизвици како што се докажување на нивната компетентност и справување со стереотипите кои ги поврзуваат лидерските улоги со машки карактеристики.
За надминување на овие бариери, потребни се координирани напори на сите нивоа – од семејствата и образовните институции, до владините политики и иницијативите на компаниите. Само преку создавање на поддржувачки екосистем, жените ќе можат рамноправно да учествуваат и да придонесат во технолошкиот напредок, што е од суштинска важност за иднината на ИТ секторот.
Стратегии и иницијативи за унапредување на еднаквоста
Во последните години, различни стратегии и иницијативи се појавија за да ја поттикнат родовата еднаквост во ИТ секторот. Овие напори имаат за цел да ги надминат долгогодишните бариери и да создадат пријателска и инклузивна средина во која жените ќе можат да се развиваат и напредуваат.
Програми за обука, менторство и професионално вмрежување
Организации како Girls Who Code и Women in Tech се предводници во поддршката на жените и девојките кои сакаат да ја градат својата кариера во ИТ секторот. Преку програми за обука, овие организации нудат пристап до релевантни вештини, како што се програмирање, анализа на податоци и машинско учење. Дополнително, тие организираат менторски програми кои ги поврзуваат младите талентирани жени со искусни професионалци, овозможувајќи им насоки, мотивација и инспирација за градење на кариерата.
Професионалното вмрежување е уште еден важен елемент. Преку конференции, настани и виртуелни платформи, жените добиваат можност да се поврзат со други професионалци, да споделат искуства и да добијат пристап до нови можности. Овие мрежи ја намалуваат изолацијата и ги зајакнуваат жените во нивните професионални напори.
Инклузивни политики на технолошките компании
Сè повеќе технолошки компании ја препознаваат вредноста на родовата разновидност и започнуваат да применуваат инклузивни политики за унапредување на еднаквоста. Меѓу најзначајните мерки се:
- Транспарентни плати: Јавното објавување на платите за различни позиции ги намалува нееднаквостите во платите помеѓу мажите и жените и обезбедува фер компензирање.
- Флексибилни работни услови: Понудата на опции како работа од дома, скратено работно време и флексибилни распореди им помага на жените да го балансираат приватниот и професионалниот живот.
- Поддршка за родителство: Компании воведуваат политики за породилно отсуство, програми за грижа за деца и поддршка за враќање на работа, со цел да им помогнат на родителите, особено жените, да останат активни во работната сила.
- Антисексистички обуки: Обуките за вработените кои адресираат несвесни предрасуди и ги едуцираат тимовите за важноста на инклузијата и почитувањето, помагаат во создавање на посигурно и поддржувачко работно опкружување.
Владините и образовните иницијативи
Покрај напорите на организациите и компаниите, владите играат клучна улога преку креирање на политики и програми за поттикнување на жените во технолошкиот сектор. Стипендии за девојчиња за студирање во областа на технологијата, грантови за жени претприемачи во ИТ и законодавство за спречување на дискриминацијата се некои од механизмите што се применуваат за зголемување на родовата еднаквост.
Образовните институции, исто така, преземаат мерки за охрабрување на девојчињата да изберат технички професии. Преку иновативни програми, технолошки клубови и проекти, тие работат на рушење на стереотипите и промовирање на технологијата како достапна и привлечна кариера за девојчињата.
Глобални иницијативи и меѓународна соработка
Многу меѓународни организации, како што се UN Women и UNESCO, работат на глобално ниво за поттикнување на родовата еднаквост во технологијата. Преку кампањи, конференции и проекти, тие ја подигаат свеста за важноста на ова прашање и ги охрабруваат владите и компаниите да преземат чекори за промени.
Примената на овие стратегии и иницијативи е основа за трансформација на ИТ секторот во простор каде што жените ќе имаат еднаков пристап, можности и признание за својот придонес. Инклузивната иднина на технологијата зависи од континуираното залагање за рушење на бариерите и поддршка на сите таленти, без оглед на нивниот пол.
Состојба во Македонија:Примери и податоци
И покрај ограничената достапност на официјални податоци, постојат неколку иницијативи и трендови што укажуваат на растечка свест за родовата еднаквост во ИТ секторот во Македонија. Подолу е дадена табела со релевантни податоци и примери:
| Иницијатива / Показател | Опис |
| Women in Tech Macedonia | Локална заедница што организира обуки, вмрежувања и мотивациони говори за девојчиња во технологијата. |
| Стипендии за студентки | Неколку универзитети нудат стипендии за жени на технички факултети, како што се ФИНКИ и Технолошко-металуршкиот факултет. |
| Застапеност во ИТ индустријата | Проценето е дека само околу 18% од вработените во ИТ во Македонија се жени (податоци од 2024). |
| Поддршка од НВО | Организации како ‘SmartUp’ и ‘Seavus Education’ работат на зголемување на женското учество преку обуки и програми. |
Придобивки од родовата еднаквост во ИТ
Жените во ИТ донесуваат уникатни вештини и гледишта, што е особено важно во процесите на дизајн и развој на технолошки производи. Тие често имаат поинаков пристап кон решавање на проблеми и се склони кон поголема соработка и инклузивност во работата. Овие карактеристики ги прават одлични тимски играчи, кои поттикнуваат интеграција на идеи и создавање на иновативни решенија.
Дополнително, нивното учество помага да се избегнат несвесните пристрасности кои може да настанат кога технолошките производи и услуги се развиваат од хомогени тимови. На пример, жени во ИТ често придонесуваат со увид во аспекти како што се дигиталната инклузивност, дизајнот на интерфејси што се приспособени за различни корисници, и адресирање на специфичните потреби на различни демографски групи.
Компаниите со родово избалансирани тимови, исто така, покажуваат поголема способност за адаптација и брзо реагирање на промени на пазарот. Разновидноста во тимовите поттикнува посилен колективен интелект и ја зголемува конкурентноста на организациите.
Работна култура и продуктивност
Инклузивната работна средина значително придонесува за подобрување на тимската динамика, комуникацијата и продуктивноста. Кога вработените се чувствуваат прифатени и вреднувани, тие покажуваат поголема посветеност и се охрабруваат да дадат свој целосен придонес. Ова позитивно влијае на соработката и иновациите, создавајќи услови за генерирање на креативни и ефикасни решенија.
Компаниите што вложуваат во промовирање на еднаквоста и инклузивноста обично бележат помала флуктуација на кадар, бидејќи ваквата работна култура ги мотивира вработените да останат дел од организацијата. Вработените кои се задоволни од работната средина покажуваат поголема лојалност, што придонесува за стабилност на тимовите и долгорочен успех на компанијата.
Улогата на жените во иднината на ИТ секторот
Како што ИТ секторот продолжува да напредува и да игра сè поголема улога во обликувањето на модерниот свет, вклученоста на жените станува критична за создавање на инклузивна и етичка технолошка иднина. Технологиите како што се вештачката интелигенција (ВИ), големите податоци, и блокчејн не само што имаат потенцијал да го трансформираат секојдневниот живот, туку и поставуваат нови предизвици во домените на приватност, транспарентност и пристапност. Жените можат да донесат уникатни перспективи во адресирањето на овие прашања, помагајќи да се создадат решенија кои се правични и соодветни за различните потреби на корисниците.
Преку нивното активно учество, жените придонесуваат за дизајнирање на алгоритми кои ја избегнуваат пристрасноста, развивање на производи кои ги одразуваат реалностите на пошироката демографија и осигурување дека технологијата се користи за општо добро. На пример, во областа на вештачката интелигенција, родовата разновидност во тимовите што работат на создавање на модели може да спречи несвесни пристрасности кои би можеле да ги маргинализираат одредени групи корисници.
Инвестиции во образование и развој
За да се постигне ова, потребно е инвестирање во образованието на девојчињата и жените, особено во областите на СТЕМ (наука, технологија, инженерство и математика). Создавањето на програми кои охрабруваат и поддржуваат девојчиња да изберат технолошки кариери, како и обезбедување на пристап до стипендии, менторство и обука, ќе биде клучно за зголемување на нивното присуство во секторот.
Инклузивни политики и работни практики
Технолошките компании имаат одговорност да воведат инклузивни политики кои ќе ја поддржат рамноправноста на работното место. Ова вклучува креирање на флексибилни работни услови, транспарентни процеси за унапредување, и обезбедување на поддршка за родителите. Дополнително, обуките за вработените кои ги адресираат родовите предрасуди и поттикнуваат инклузија ќе помогнат во градењето на работна култура која ги охрабрува жените да напредуваат.
Глобални иницијативи за жените во технологијата
На глобално ниво, иницијативите како што се Women in STEM, SheCodes и многу други организации, обезбедуваат платформи за поддршка на жените во ИТ. Преку соработка помеѓу владите, образовните институции и приватниот сектор, овие иницијативи можат да создадат глобална мрежа за унапредување на жените во технологијата.
Жените ќе имаат клучна улога не само во развојот на нови технологии, туку и во нивното насочување кон создавање на праведен и одржлив свет. Преку колективни напори за рушење на бариерите и поддршка на инклузивноста, можеме да осигуриме дека иднината на технологијата ќе биде водена од таленти и идеи кои го рефлектираат целото човештво.
Препораки за политики и институции
1. Образовните институции треба да воведат задолжителни модули за ИКТ за сите ученици од најрана возраст и да организираат кампањи за девојчиња во СТЕМ.
2. Владините институции да субвенционираат програми и обуки наменети за жени во ИТ, како и да воведат квоти во државни ИТ-проекти.
3. Регулаторни тела да ги следат и санкционираат разликите во плати и услови помеѓу половите во технолошките компании.
4. Медиумите да се охрабрат да прикажуваат родово рамноправна слика на професионалци во ИТ, особено жени во лидерски позиции.
5. Поттикнување на јавни и приватни партнерства кои ќе создадат повеќе платформи за вмрежување и развој на кариера за жени во ИТ секторот.
Заклучок
Родовата еднаквост во ИТ секторот не претставува само морална обврска, туку и клучен предуслов за остварување на одржлив технолошки напредок. Во свет каде што технологијата има огромно влијание врз сите аспекти на животот, инклузијата на жените е суштинска за креирање иновативни, правични и етички решенија.
Придобивките од родово избалансирани тимови се очигледни и мерливи – тие се покреативни, попродуктивни и подобро подготвени да одговорат на сложените предизвици на денешницата. Инклузијата овозможува поширока палета на идеи и перспективи, што директно придонесува за развој на производи и услуги кои ги рефлектираат реалните потреби на различните групи на корисници.
Меѓутоа, за да се постигне ова, неопходни се системски промени кои ќе го надминат традиционалното гледиште и ќе отворат простор за сите таленти, без оглед на полот, да го дадат својот придонес. Тоа подразбира инвестиции во образование, примена на инклузивни работни практики, рушење на стереотипите и создавање на работна култура која ја почитува различноста.
Иднината на ИТ секторот зависи од нашата способност да ги искористиме сите расположливи потенцијали. Преку промовирање на родовата еднаквост, не само што градиме поинклузивно дигитално општество, туку и поставуваме темели за иновации кои ќе ги опслужат интересите на сите луѓе. Време е за акција која ќе донесе промена и ќе го претвори ИТ секторот во пример за напредок, рамноправност и одржливост.
Користена литература
1.Women in Tech Stats 2025 | Women in Tech Network
2. Women in Tech Statistics: Gender Diversity in Tech [2024] – ECWT
3.Women in Technology statistics: Where we stand in 2024 | Revolent
4.Women in tech: A pathway to gender balance in top tech roles | Grant Thornton insights
5.BCS diversity report 2024: Addressing the under-representation of women in technology | BCS