Александра Настоска
1: Вовед
Денес, науката, технологијата, инженерството и математиката, или накратко СТЕМ, се двигателите позади економскиот развој, иновациите и прогресот во општеството. Токму овие полиња се оние кои од корен ги измениле индустриите, мја трансформирале глобалната економија и значајно го подобриле квалитетот на живот. Сепак, и покрај огромната улога која ја имаат, кај дисциплините на СТЕМ сеуште е присутен значаен дисбаланс во родовата еднаквост. Жените сеуште остануваат присутни во многу помала бројка во овие сектори, особено кога станува збор за лидерските позиции и генерално за носењето важни одлуки. Оваа нееднаквост останува огромен проблем и предизвик кој според мене е пречка да се исполни максималниот потенцијал во индустријата и да стигнеме до уште позначајни иновации кои ќе значат подобро утре за сите нас.
Родовата еднаквост во СТЕМ е присутна во повеќе нивоа. Според истражувањата [1] иако за среќа се зголемува бројот на жените во високото образование, па соодветно и во работните места, тие сеуште се малцинство во СТЕМ дисциплините, особено во компјутерските науки и инженерство. Ова понатаму се пренесува и во професионалниот свет, каде жените се соочуваат со бариери како биас, лимитирани можности за напредок во кариерата. Тука е важно да се спомене примерот од САД, каде во СТЕМ дисциплините, застапеноста на жените е само 25%. Во многу случаи, системските предизвици ги обесхрабруваат жените да влезат на работа во СТЕМ дисциплина, и уште повеќе да останат во истата, што придонесува да продолжи овој лош циклус на нееднаквост.
Достигнувањето родова еднаквост во СТЕМ не е само императив од морален аспект, туку и огромна економска и стратешка потреба. Истражувањата покажуваат дека тимовите во кои има диверзитет имаат подобар перформанс и се генерално поуспешни. [2] Присуството на повеќе жени во технологијата води до развој на продукти и решенија за доброто на целата популација. На пример, доколку има присуство на жена во процесите каде се користи вештачка интелигенција (ВИ) и машинско учење (МУ), се зголемува можноста технологијата која ќе се создаде да биде фер, инклузивна и репрезентативна за сите корисници. Понатаму, тимовите со еднаква родова застапеност придонесуваат до подобро решавање проблеми и зголемена профитабилност, што го зајакнува тврдењето дека повеќе жени во СТЕМ носат бенефити за општеството како целина.
И покрај прогресот во иницијативите за родова еднаквост, недоволната инволвираност на жените останува огромен предизвик, за чие решавање се потребни стратешки интервенции. За да се реши ова прашање, потребно е да се развиваат инклузивни култури, да се нуди поддршка во едукацијата и да се поттикнат жените да се насочат кон кариера во СТЕМ. Со родова еднаквост во СТЕМ, ќе се отвори скриениот технолошки потенцијал и ќе се создаде подобра и поинклузивна идина за сите.
3
2: Историски основи на СТЕМ и моментална состојба во индустријата
Жените имале клучна, но сепак недоволно потенцирана улога во напредокот на СТЕМ низ историјата. И покрај институционалните и општествените бариери, низ историјата има огромен број жени кои имале револуционерни пронајдоци кои ја обележуваат дури и денешната технологија. Сепак, нивните достигнувања останувале под сенка и нивното учество во СТЕМ полињата било лимитирано заради родова дискриминација и недостаток на можности за образование.
Во деветнаесеттиот век, жените биле скоро па целосно исклучени од формалната техничка едукација. Сепак, пионери како Ада Ловелејс [3], која се смета за првиот програмер, цврсто се спротивставиле на овие норми. Нејзината работа на аналитичката машина на Чарлс Бебиџ ја поставилаосновата за модерните компјутери. Овој придонес продолжил и во дваесеттиот век, кога Грејс Хопер го развила првиот компајлер и го креирала КОБОЛ.
Жените имаат значаен придонес и низ светските војни. Тука треба да се напомене важната улога која ја имал женскиот тим во Блечли парк, каде најмногу се истакнувала Џоан Кларк. Овој тим помогнал да се разбие Енигма кодот. Во однос на вселенските истражувања, од особена важност се Кетрин Џонсон, Дороти Воган и Мери Џексон. Сите овие жени биле круцијални во истражувањето на вселената, но нивните напори и достигнувања останале непризнаени со децении.
2.1 Значајни жени во технологијата
Во табела 1 се прикажани некои од најзначајните жени кои придонеле за технолошки развој низ историјата и нивните достигнувања.
| Ада Ловелејс | Првиот програмер |
| Грејс Хопер | Го развила првиот компајлер и го создала КОБОЛ |
| Хеди Ламар | Ја поставила основата за модерната безжична комуникација |
| Радиа Перлман | Го развила STP протоколот |
| Шафи Голдвасер | Важен придонес во сајбер безбедноста |
Табела 1. Најзначајните жени во СТЕМ низ историјата
2.2 Родова застапеност во СТЕМ: Глобални статистики
Иако е направен прогрес кон родова еднаквост во СТЕМ, бројките сеуште покажуваат огромни разлики. Според истражувања направени од 2023, жените сочинуваат
4
само 29.2% од работната сила во СТЕМ, од бројки добиени од 146 држави. Процентот на жени во полиња кои не се дел од СТЕМ е приближно 50%. Помеѓу 2015 и 2023, има раст од 1.58% на жените во СТЕМ.
Освен што жените имаат проблеми со вработување во СТЕМ дисциплини, оние кои успеале во тоа, се соочуваат со предизвици кон добивање менаџерски или лидерски позиции. На пример, од сениорните вработени, само 30% од нив се жени, додека менаџерите и директорите жени ги има само 12.4%. Организациите, владите и институциите мора да работат заедно за да ги отстранат овие бариери за напредок на жените во СТЕМ. [4] На слика 1 е прикажана дистрибуцијата на жените во СТЕМ дисциплините по сениоритет, за податоци од 2023.
Процент на жени во СТЕМ по сениоритет
35.00%
30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00%
5.00% 0.00%
29.40% 29.90%
25.50% 26.70%
17.80%
12.40%
Почетник Сениор Менаџер Директор Заменик претседател
Слика 1: Процент на жени во СТЕМ по сениоритет
Претседател
3. Предизвици со кои се соочуваат жените во СТЕМ
И покрај прогресот кој во последните години се случува во родовата еднаквост, жените во СТЕМ сеуште се соочуваат со прилично големи пречки кои ги спречуваат да се истакнат и напредуваат во СТЕМ. Овие пречки може да се случат секаде, од процесо на едукација па до кариерниот напредок и се под влијание на општествените норми и пречки. Од особена важност е да се разберат овие пречки, за потоа да се создадат ефективни стратегии кои ќе промовираат инклузивност и родова еднаквост во СТЕМ.
5
3.1 Пречки поврзани со едукацијата
Една од примарните причини за помалиот број жени во СТЕМ е родовата нееднаквост во едукацијата поврзана со СТЕМ дисциплини. Жените сеуште ги има во значајно помал број во научните и техничките програми на факултетите.
Една од најважните улоги во одвраќањето на жените од СТЕМ се стереотипите и општествените очекувања. Постои стереотип кој ги учи жените од мала возраст дека математиката и компјутерските науки се машки професии. Истражувањата покажуваат дека девојчињата имаат помала самодоверба во нивните способности поврзани со СТЕМ, дури и кога имаат подеднакво добри резултати како машките [5].
Понатаму, важен фактор е исто така што има помалку примери за спешни жени во СТЕМ, што би било мотивирачки, и девојчињата полесно би се замислиле себеси во СТЕМ. Во некои региони, достапноста на СТЕМ едукација за жените е сеуште лимитирана поради културолошки и економски пречки, продлабочувајќи ја нееднаквоста[6].
3.2 Дискриминација на работното место
Дури и кога жените ќе се вработат во СТЕМ, се соочуваат со пристрасност при процесот на вработување, унапредување и можности за лидерски позиции. Повеќе технолошки компании, иако промовираат диверзитет, продолжуваат да бидат пристрасни кон машкиот род. Според истражувањата, жените се повеќе и посилно осудувани од мажите, особени во улоги каде има машка доминација. [7]
Пристрасноста при вработување се среќава кога мажите се најчесто земени во обзир за техничките позиции каде платите се повисоки, додека жените се ставаат во поадминистративни улоги. Жените кои успеваат да имаат техничка позиција, често се предмет на агресија, исклучување од носењето клучни одлуки и недостаток на професионална поддршка. Во понатамошниот кариерен развој им е многу потешко да добијат унапредување, што може да се види и од графикот погоре, каде е забележливо мал број на жените во менаџерски и директорски позиции.
3.3 Разлики во плата и кариерен развој
Разликата во плата е уште едно важно прашање поврзано со родовата нееднаквост. Имено, иако поседуваат слични квалификации и искуство како машките колеги, жените во СТЕМ се платени многу помалку, односно според анализите, околу 20% помалку. [8] Има повеќе фактори кои имаат влијание врз ова, како што е на пример недостатокот на транспарентност во однос на платите. Повеќето од компаниите не ги споделуваат податоците за плата. Понатаму, при преговорите за плат, жените често се одбивани
6
доколку побараат поголема плата, наспроти мажите, каде владее стандард дека тие го добиваат она што го побарале.
Покрај помалите плати, прогресот во кариерата за една жена е најчесто поспор, со помалку можности за напредок и професионален развој. Голем дел од жените дури и си заминуваат од индустријата порано, порами лимитирани прилики за кариерен раст и недостаток на професионална поддршка.
3.4 Баланс на приватен и професионален живот
Балансирањето на приватниот и професионалниот живот останува проблем за жените во СТЕМ, особено поради општествените очекувања поврзани со одговорностите со семејството. Од жените се очекува да ги преземат обврските за грижа за домот и децата, што најчесто има влијание на кариерниот развој и можностите за напредок[9].
Во многу случаи, компаниите имаат работни култури во кои се бара од една индивидуа да вложи многу од себеси, се практикува прекувремена работа, чести патувања и работни средини кои создаваат преголем притисок. Сето ова значи дека една жена, а особено мајка, има големи проблеми во балансирањето на приоритетите во животот. Недостатокот на флексибилна работа и поддршка ги принудува жените да ја напуштат работата или да прифататпомалку платени улоги[9]. Многу жени, откако ќе станат мајки стануваат помалку посветени на кариерата. Ова не е случај кајмажите, кои и откако ќе станат родители, немаат толкави фамилијарни обврски.
Компаниите би требало да креираат поинклузивна работна средина, да креираат полиси кои ќе бидат поддршка за семејството, преку кои ќе има флексибилно работно време, опција за работа од дома и подеднакво долго породилно отсуство и за мажите и за жените.
4. Стратегии за поттикнување на жените кон СТЕМ
За да се реши проблемот со родова нееднаквост во СТЕМ, треба да се пристапи кон истиот од повеќе аспекти и страни за да се урнат бариерите во фазите на едукација и кариерен развој. Од раните фази на едукација, па се до културата на работното место, треба да се применат повеќе различни стратегии кои ќе создадат поинклузивна средина која ќе пружа поголема поддршка на жените во СТЕМ. Ова не е само прашање на родова еднаквост, туку и потреба која ќе води кон иновации и економски раст. [11]
4.1 Програми во раната едукација
Еден од најефективните начини да се зголеми женското учество во СТЕМ е тоа да воведе и нормализира во едукацијата кај девојчињата уште од најрана возраст. Студиите
7
покажуваат дека стереотипите за пол поврзани со математика и наука почнуваат уште од основно училиште, обесхрабрувајќи многу девојчиња подлабоко да ги истражуваат овие предмети. Доколку се влијае на овој проблем, значајно може да се промени кариерниот избор на мнозинство ученички.
Образовните програми и воншколските активности би требало да се приспособат и специјално да бидат наменети кон девојчињата за да се поттикне нивниот интерес во наука и технологија.[12] Иницијативи како работилници за кодирање, роботика и слично ќе демонстрираат дека СТЕМ е достапно поле за сите, без разлика на пол. Тука треба да се споменат и летните СТЕМ кампови преку кои девојчињата добиваат искуство од прва рака истражувајќи ги технолошките полиња.
Понатаму, особено важна улога игра и поддршката која девојчињата треба да ја добијат од учителите и родителите. Само вака ќе се побијат стереотипите и ќе се поттикне промена, создавајќи средина која ќе ги охрабри ученичките кон СТЕМ.
4.2 Стипендии и финансиска помош за студентките на СТЕМ
Неретко се случува и поради финансиски пречки, една млада девојка да не избере да ги продолжи академските студии во СТЕМ. Поради оваа, стипендии и програми кои ќе нудат грантови кои ќе ги олеснат трошоците за студирање ќе го зголеми бројот на жени во СТЕМ. Многу универзитети и приватни компании денес нудат стипендии за жените кои студираат компјутерски науки, инженерство и наука за податоци. Тука особено вреди да се споменат стипендиите кои ги нудат Google и Microsoft. Покрај финансиска помош, менторството и програмите за пракса поврзани со стипендиите нудат вредно искуство од реалниот свет за жените.
4.3 Жени на лидерски позиции во СТЕМ
Еден од клучните предизвици поврзани со жените во СТЕМ е тоа то има многу мал бројна жени на лидерски позиции. Тоа што една млада девојка ќе види жена на лидерска позиција која успешно води една копанија, ќе и покаже на девојката дека е можно и таа еден ден да достигне такви кариерни врвови[13]. За да има повеќе жени на лидерски позиции, потребно е во компаниите да се случат културни промени. Организациите треба активно да ги поддржуваат вработените жени кон кариерен напредок, нудејќи тренинзи, програми и спонзорства.
4.4 Флексибилни работни услови, еднакви плати
Од огромно значење е да се креира работна средина која на жените ќе им нуди поддршка. Многу жени во СТЕМ се соочуваат со непријателски работни околини и недостаток на флексибилност во истите. За да се справат со овие проблеми, компаниите мора да имплементираат правила кои ќе промовираат инклузивна работна околина и родова еднаквост.[17]
8
Можеби најважно е да се пронајде решение за проблемот со баланс на професионалниот и приватниот живот. Многу жени се соочуваат со овој проблем, сообено ако се мајки и треба да се грижат и за семејството. Затоа, компаниите треба да обезбедат услови за работа од дома, флексибилно работно време и можности за отсуство од работа поради обврски кон децата. [16]
Понатаму, огромен проблем сеуште останува огромната рзлика во плата меѓу жените и мажите. Затоа, организациите треба да пристапат кон транспарентност и подеднакво плаќање без разлика на полот. Исто така, има многу простор за напредок и во работната атмосфера.
Последен чекор тука е да се поттикнат менторските програми во организациите преку кои жените ќе навигираат со кариерните предизвици успено, напредувајќи кон подобри и повисоки позиции. Да се има систем на поддрка на работното место сигурно ќе биде поттикнувачки за една жена таа да си ја задржи кариерата подолго.
4.5 Закони и иницијативи кои промовираат родова еднаквост во СТЕМ
Владите и невладините организации имаат многу важна улога во промовирање на системски промени. Владите можат да донесат закони преку кои ќе стане задолжително мажите и жените да бидат подеднакво платени. Понатаму, во процесот на бравотување, може да се донесат закони или препоракикои ќе влијаат врз родовата дискриминација. Тука како држави се истакнуваат Канада и Шведска, кои имаат многу прогресивни иницијативи кон родова еднаквост. [14]
За да се зголеми бројот на жени во СТЕМ, можат да влијаат програмите финансирани од владите кои оддржуваат стартапи започнати од жени, истражувачки проекти и СТЕМ едукација. Организациите како УНЕСКО се познати по тоа што нудат помош и поддршка кон жените во СТЕМ [15].
За да се сменат предрасудите и стереотипите, преку медиумски кампањи и иницијативи треба да се зголеми свесноста во општеството за важноста на жените во СТЕМ. Невладините организации како WISE(Women in Science and Engineering) работат на кршење на стереотипите и се борат за родова еднаквост.
9
5. Заклучок
Патот кон достигнување родова еднаквост во СТЕМ не е само прашање на фер распределба, туку и потреба поради општествен и економски напредок. Жените остануваат недоволно репрезентирани во науката и технологијата, и покрај нивниот огромен потенцијал да придонесат во овие полиња. За да се реши родовиот јаз потребен е пристап кој започнува од најраните фази на образование и продолжува до професионалните кариери.
Иако постои прогрес во однос на минатото, реалноста е дека многу жени сеуште се соочувааат со пречки во едукацијата, дискриминација на работното место и нееднаквост во платите. Сите овие пречки не само што го намалуваат кариерниот напредок на иднивидуата, туку и го лимитираат целокупниот потенцијал на технолошкиот сектор.
Промовирањето на родова еднаквост во СТЕМ има бројни бенефити за бизнисите и економијата. Жените со себе носат една поинаква перспектива во справувањето со проблеми, особено во полиња како развој на софтвер, бидејќи овозможуваат продуктите да се наменети за една поширока популација. Државите кои инвестираат во родова еднаквост имаат зголемена продуктивност и подобри економски резултати. Освен економските предности, повеќе жени во СТЕМ ќе значи и општествен напредок. Ова води до средина каде жените ќе ги избегнат традиционалните родови поделби, ќе имаат финансиска независност и значајно ќе придонесат кон технолошки напредок.
Достигнувањето родова еднаквост во СТЕМ бара соработка меѓу владите, организациите и образовните институции. Преку инклузивни работни места, стипендии и грантови, како и СТЕМ програми во училиштата, со сигурност ќе се намали родовиот јаз кој владее денес. Овој проблем не може да се реши преку ноќ, но секој чекор кон инклузивност не приближува до иднина каде жените ќе бидат подеднакво вреднувани во СТЕМ.
10
Референци
[1] D. Beede, T. Julian, D. Langdon, G. McKittrick, B. Khan, M. Doms – “Women in STEM: A Gender Gap to Innovation”
[2] J. Bear, A. Woolley – “The role of gender in team collaboration and performance” [3] L. Aiello – “The multifaceted impact of Ada Lovelace in the digital age” [4] Society of Women Engineers – “Global STEM Workforce”
[5] E. Tereshchenko, A. Happonen, V. Hasheela-Mufeti – “Barriers for females to pursue STEM careers and studies at higher education institutions (HEI). A closer look at academic literature”
[6] N. Merayo, A. Ayuso – “Analysis of barriers, supports and gender gap in the choice of STEM studies in secondary education”
[7] A. Wynn, Shelley. Correll – “Combating Gender Bias in Modern Workplaces”
[8] S. Sassler – “Factors shaping the gender wage gap among college-educated computer science workers”
[9] K. Brue – “Work-life balance for women in STEM leadership”
[10] A. George – “Bridging the Gender Gap in STEM: Empowering Women as Drivers of Technological Innovation”
[11] W.Warsito, N.Siregar, R.Rosli – “STEM Education and the gender gap: strategies for encouraging girls to pursue STEM careers”
[12] M. Froschl, B. Sprung – “The role of out-of-school time in encouraging girls in STEM”
[13] M.Guenaga, A. Eguiluz, P. Garaizar, A. Mimenza – “The impact of female role models leading a group mentoring program to promote STEM vocations among young girls”
[14] S. Rehman – “Bridging the Gender Gap in STEM: Policies, Challenges and Success Stories”
[15] T. Gary – “UNESCO details the STEM gender gap and efforts to close it” [16] P. Agarwal – “Empowering women at the workplace: bridging the gender gap for SDG 5”
[17] K. Kuteesa, A. Dagunduro, O.Ajuwon, C. Favour – “Addressing gender inequality in tech workplaces: challenges and opportunities”
11