Улогата на жената во науката, технологијата и родовата еднаквост – Користење на вештачката интелигенција (AI) за унапредување на родовата еднаквост во академските истражувања

Дијана Трајковска

Вовед

Жените низ историјата одиграле клучна улога во развојот на науката и технологијата, иако нивните достигнувања биле занемарувани или препишувани на нивните машки колеги. Во многу општества тие биле спречени да се образуваат и да се вклучуваат во научни, технолошки дисциплини, што ги поставувало во нерамноправна позиција со мажите. Но и покрај овие бариреи базирани на родот, жените со својата истрајност, генијалност и упорност успеале да направат револуционерни откритија кои придонеле за подобар развој на различни научни дисциплини како математиката, физиката, медицината, инженерството и компјутерските науки. Од древните времиња па се до денес, жените како Хипатија, Марија Кири и Марија Мичел се само некои примери за силни фигури кои се истакнале во науката, без оглед на социјалните и кулурните бариери. Но, историскиот контекст на нивната работа не бил секогаш пријателски насторен кон нив. Невозможното признание за нивните достигнувања и напори за интеграција во научниот и технолошкиот свет продолжуваат и во современото време. Со развојот на родовата еднаквост во 20-иот и 21-виот век, жените почнаа да имаат поголем пристап до образование, да се вклучат во научни истражувања и да предводат важни технолошки иновации. Заедно со ова, родовата еднаквост предизвика еден голем глобален проблем што привлекува доста големо внимание, со цел да се осигура дека сите, без разлика на полот, имаат еднакви можности за напредок и придонес во науката и технологијата. Во овој контекст оваа семинарска работа се фокусира повеќе на историскиот равој на жените во науката и технологијата и покрај сите оние родови, социјални и културни бариери. Историскиот развој не е само сведоштво за нивните достигнувања и придонеси во науката и технологијата, но представува нивна борба за права и пристап до истите можности како и машите во овие домени. Иако патот кон целосна родова еднаквост уште е во тек, жените во науката и технологијата денес продолжуваат да ги рушат границите и да ја создадат иднината во која родот не претставува пречка за успех. Не само што жените допринесуваат за напредок на општеството, тие и ги менуваат социјалните и културните стереотипи, отварајќи нови можности за идните генерации.

Жени на наука и технологија во антички период

Во античкиот период, улогата на жените да контрибутираат во науката и технологијата било ограничено поради социјалните и културните норми што доаѓало до исклучување од формалното образование и научните активности. Но и покрај ова исклучување, постоеле жени кои не сакале толку лесно да се откажат, туку да покажат дека и тие се доволно паметни и на еднакво ниво како и мажите.

Најпознат пример е Хипатија од Александрија грчка филозофка, математичарка и астрономка. Таа била раководителка и неоплатонистичка школа во Александријаи предавала филозофија и астрономија. Нејзината работа вклучувала коментари на математички и астрономски трудови, а нејзиното влијание било значајно во научната заедница во тоа време. („11 Неверојатни жени во историјата на математиката – Greelane.com.(2019)).

Исто така и Теано, жена која била поврзана со питагорејската школа. Таа придонела во областите на математика и филозофија, иако нејзините дела не биле зачувани. Уште една жена во тоа време исто така има доста значајна улога во науката.

Аглаоника од Тесалија била позната како жена астроном во античка Грција. Можела да предвиди затемнувања на Месечината, а тоа и ја донела титулата на магионичарка меѓу спвремениците. Нивните достигнувања во математиката, астрономијата и филозофијата поставиле темели за идните генерации научници, иако нивниот придонес бил засенет од мажите во нивното време. Тоа се жени на истрајност и интелектуална храброст, докажувајќи дека научната потрага не познава родови граници.

Препознавањето на историските жени кои придонеле за науката ни помага да разбереме дека талентот и интелектуалниот капацитет не се одредува преку полот, туку според можностите жто им се даваат на поединците. Соодветното вреднување на придонесите на жените во науката од овој период ни дава поширока перспектива за историјата на наука и технологија, но и за родовата еднаквост. Ни помага да изградиме поинклузивна иднина, во која сите ќе имаат еднаква можност да учествуваат и да придонесуваат во научниот и технолошкиот напредок.

Жените во науката и технологијата во Просветителството

Просветителството е периодот од 17 – тиот и 18 – тиот век се карактеризира со нагласување на разумот, научните откритија и индивидуалната слобода каде што сето ова донело значителен напредок во многу интелектуални и научни дисциплини. Иако ова движење е поттикнало критичко размислување и напредок во образованието, улогата на жената во науката и технологијата останала ограничена поради социјалните и културните бариери. Жените во овој период главно немале пристап до универзитетско образование, а нивната работа главно била потценувана или припишувана на нивните машки колеги. Но и покрај овие пречки, неколку жени успеале да дадат значајни придонеси во научните полиња, особено во математиката, физиката, астрономијата и медицината.

Еден од најпознатите примери е Емили Ду Шатле, француска математичарка, физичарка и писателка, која ја превела и дала критика на фундаменталното дело на Исак Њутон „Математички принципи на природната филозофија“. Нејзиниот превод бил дополнет со објаснувања и анализи, но и истиот помогнал во проширување и популаризација на Њутновата механика низ европа. Најпозната нејзина изрека била „Да бев крал, ке ја отстранам злоупотребата што ја намалува, како да речеме, половина од човечкиот род. Би сакала жените да учествуваат во сите човекови права, особено оние на умот“( Емили Ду Шатле, Избрани филозофски и научни списи).

Како втор пример е германската астрономка Каролина Хершел. Таа открила неколку комети и значајно придонела во каталогизирањето на ѕвездените системи. Иако таа работела со својот брат Вилијам Хершел, таа била првата жена која добила плата за својата научна работа и официјално признание од Кралското астрономско друштво во Англија.

Ова покажува дека и покрај социјалните и културни бариери, жените во Просветителството одиграле важна улога во развојот на науката и технологијата, поставувајќи основа за постепено вклучување на жените во академскиот и истражувачкиот свет.

Жените на наука и технологија во Индустрискиот период

Индустрискиот период, започнува во втората половина на 18 – иот век и продолжува во текот на 19 – иот век. Тој период донел значајни промени во економијата, општеството и технологијата. Овој период се карактеризира со премин од рачна кон машинска изработка, развој на фабрики и масовно произвотство, како и брз напредок во научните и технолошките дисциплини. Како и предходните два периода, па така и во овој улогата на жената остана маргинализирана, главно поради истите причини – социјални и културни, како и ограничен пристап на жената до образование. Жената во овој период била вклучена во текстилната индустрија и други сектори кои барале нискоквалификувана работна сила. Нивната работа често била слабо платена и со лоши работни услови. Ограничениот пристап до образованието често било и бариера за учество во научни и технолошки иновации.

Но и покрај овие ограничувања, жените не се откажувале од своите цели и соништа, па така значајна улога има Ада Лавлејс. Таа се смета за првиот компјутерски програмер поради нејзината работа со Чарлс Бебиџ и неговата аналитичка машина. Нејзините белешки вклучувале алгоритми кои се сметаат за први компјутерски програми. „ Машината не може да има иде, а јас можам да создадам и можам да ги претставам со помош на машина. Таа е само алатка“. ( Белешки на Ада Лавлејс за аналитичка машина (1843)).

Втор пример за жена од науката и технологијата во тој период е Марија Мичел, американска астрономка која ја открила „Мичеловата комета„ во 1847 година, по што станала и првата жена член на Американската академија на уметностите и науката.

Флоренс Најтингел, најпознатата пионерка на модернотот медицинско сестринство, таа исто така придонела во статистиката, создавајќи напредни методи за анализа на здравствените податоци. Таа станала првата жена – член на Кралското статистичко друштво, што било револуционерно во време кога жените ретко биле признати во науката. „Животот не треба да биде удобен. Треба да биде тежок, бидејќи преку борбата стануваме посилни“. („Белешки за сестринство: Што е и што не е“(1859)).

Жените на наука и технологија за време на двете светски војни

За време на Првата и Втората светска војна, жените одиграле клучна улога во научниот и технолошкиот напредок. Со заминувањето на голем број мажи на фронтот, многу жени добиле можност да работат во истражувачки лабаратории, фабрики за оружје, инженерски сектори и медицински установи. Па така овој период претставувал значителен прњсрврт во историјата на женското учество во науката, затоа што им овозможил пристап до професии кои претходно биле доминирани од мажи. Во текот на Првата светска војна, жените биле ангажирани во хемиски и медицински истражувања, развој на анестетици, како и подобрување на рендгенската технологија за воените болници.

Една од најпознатите жени во тоа време била хемичарката и физичарката, Марија Кири, која одиграла голема улога во развојот на мобилните рендгенски единици кои биле користени за третирање на ранетите војници на фронтот. Таа лично патувала на бојното поле за да ги обучи медицинските сестри и доктори како да користат рендгенска технологија за побрзо дијагностициранње на повредите. „Јас сум меѓу оние кои мислат дека науката има голема убавина“ (Марија Кири Склодовска).

Гертруда Бел, познат археолог, научник и политички советник. Таа била клучна во картографијата и собирањето разознавачки информации на Блискиот Исток. Благодарејќи на тоа станала значајна личност во политиката на Британската Империја. За време на својот живот таа била високо почитувана од британските офицери и била многу влијателна жена, со што била наречена „една од ретките амбасадори на Нејзиното Величество“.

Во Втората светска војна нивната улога се повеќе се сголемува. Тие почнале да учествуваат во развој на компјутери, радарски системи, производство на оружје па се до креирање на атомски бомби.

Американската кристалографка Изабела Л. Карле развила процеси за изолирање на платониум хлорид од нечист платониум оксид додека работела на проектот Менхетен. Исто така и познатата американска математичарка Грејс Мареј Хопер работела за американската морница како еден од првите компјутерски програмери.

Жените во модерната наука и технологија

Жените во науката и технологијата од секогаш имале важна улога во развојот на оваа област, иако често биле нивните достигнувања подценувани или заборавени. Во современиот свет, жените веќе не се само пасивни набљудувачи на научни откритија, туку тие активно придонесуваат кон иновациите и истражувањата што го обликуваат нашето општество. Од области како што се компјутерски науки, биотехнологија, инжинерство и астрофизика, па се до нови и брзо растечки полиња како што се вештачката интелегенција и генетска редакција, тие докажале дека нивната креативност, решителност и лидерски капацитети се клучни за напредокото на глобалната наука и технологија. Во последната декада има неколку жени кои се истакнале.

Едната од нив е младата девојка Грета Тунберг, која е една од највлијателните фигури во глобалниот еколошки активизам, чиј глас ја истакна итноста на акцијата против климатските промени. Нејзината способност да мобилизира млади луѓе ширум светот продолжува да инспирира нови генерации да се борат за одржлива иднина.

Кејт Рубинс, астронаут на НАСА и воедно првата жена која за време на нејзиниот престој на Меѓународната вселенска станица, успешно ја извела првата секвенција на ДНК во вселената. Ова било огромен чекор во вселенската биологија, овозможувајќи потенцијална идентификација на микроби во вселената и отварајќи можности за истражување на молекуларната биологија во услови на нукѓлта гравитација. Рубинс е меѓу астронаутите кои би можеле да бидат избрани за мислијата „Артемис“, чија цел е враќање на луѓето на Месечината до крајот на 2020 – тите.

Во современиот свет, жените играат се позначајна улога во науката и технологијата, придонесувајќи со револуционерни откритија, иновации и научни достигнувања. Иако историски биле соочени со значителни бариери, денешните жени ги надминуваат предизвиците и заземаат лидерски позиции во истражувачките центри, универзитетите, технолошките компании и вселенските агенции.

Жените и родовите бариери во науката и технологијата

Родовата еднаквост во науката и технологијата е клучна за постигнување на инклузивен и одржлив развој. Сепак жените и девојките продолжуваат да се соочуваат со системски бариери и предрасуди при градењето кариери во овие области. И покрај зголемениот број на жени кои се запишуваат на универзитети, нивното учество во истражувачките и технолошките професии останува значително пониско во споредба со мажите.

Жените во СТЕМ се соочуваат со бројни предизвици кои го ограничуваат нивниот професионален напредок:

Се соочуваат со бројни предизвици на работното место, вклучително и родова пристрасност и дискриминација;
Недостаток на женски модели за углед (ограничена видливост на успешни жени во СТЕМ, што ги намалува шансите на младите девојки да се идентификуваат со овие професии и да се охрабрат да ги следат);
Родови стереотипи ( стереотипи за „машки“ и „женски“ професии, со што има обесхрабрување на девојките и жените да се насочат кон СТЕМ области).

Напори за надминување на родови бариери:

Промоција на женски модели за углед;
Образовни реформи ( интегрирање на родово сензитивни пристапи во наставните програми и поттикнување на жените и девојките да учествуваат во СТЕМ активности);
Поддршка на работно место ( создавање инклузивни работни средини кои промовираат еднакви можности за напредок, флексибилност и баланс помеѓу професионалниот и приватниот живот);
Примена на вештачка интелегенција ( таа има потенцијал да создаде инклузовни образовни платформи и персонализирани искуства кои можат да ја намалат родовата нееднаквост во СТЕМ).

Заклучок

Историскиот развој на улогата на жените во науката и технологијата претставуваат пат исполнет со предизвици, но и со значајни достигнувања. Од античките времиња, преку средниот век, па се до модерната ера, жените биле активно вклучени во научни истражувања, но нивниот труд често бил занемаруван или препишуван на мажите во нивната област. Социо – културните ограничувања, институционалната дискриминација и родовите стереотипи ги спречувале жените да напредуваат во овие области, оставајќи ги маргинализирани и потценети.

Сепак, со зголемената борба за родова еднаквост и унапредувањето на правата на жените, почнаа да се отвараат нови можности во областа на СТЕМ. Жените кои храбро ги кршеле традиционалните бариери, како што се Емили Ду Шатле, Флоренс Најтингел, Марија Кири и многу други, поставиле темели за идните генерации на научнички и иноваторки. Со текоте на времето, политиките за инклузија и едукација придонеле кон поголема застапеност на жените во истражувачките институции, технолошките компании и академски кругови.

И покрај значителниот напредок, денес се уште постојат броојни предизвици кои попречуваат целосно учество на жените во овие СТЕМ области. Родовиот јаз во платите, ограничениот пристап до високи менаџерски позиции, недоволно застапување на жените во инженерските и технолошките дисциплини и постојаните рофови стереотипи се дел од проблемите кои треба да се надминат.

Со цел да се постигне вистинска родова еднаквост во науката и технологијата, потребни се координирани напори на повеќе нивоа. Образовните институции треба да вложат во програми кои ќе ги мотивираат девојките да се занимаваат со СТЕМ дисциплини уште од најмала возраст, промовирајќи примери на успешни жени во овие области. Компаниите и академските установи треба да создадат инклузивни работни средини каде што жените ќе имаат подеднакви можности за напредување. Инклузијата на жените во овие области носи нови перспективи, ја поттикнува креативноста и ја унапредува глобалната конкурентност.

Со заеднички напори, можеме да создадеме свет во кој талентот и знаењето ќе бидат ценети без оглед на полот, обезбедувајќи подобра и понапредна иднина за сите.

Користена литература