Христијан Тоневски
Вовед
Во современото општество, концептот за машката емоционалност претставува тема која сè повеќе привлекува внимание од страна на научната, медиската и пошироката јавност. Стереотипот за мажот како фигура што не смее да покаже слабост, да плаче или да биде ранлив, е длабоко вкоренет во традиционалната културна матрица на многу општества, вклучително и македонското. Машкоста често се поврзува со сила, рационалност, и контрола, додека емоциите се припишуваат на жените и се гледаат како спротивни на она што значи „вистински маж“. Таквите норми не само што го ограничуваат развојот на емотивниот капацитет кај мажите, туку и придонесуваат за сериозни последици по нивното ментално здравје, вклучително и зголемена појава на анксиозност, депресија и дури и самоубиство. Во оваа семинарска работа ќе се анализира како општествените очекувања влијаат врз начинот на кој мажите ги доживуваат, изразуваат и обработуваат своите емоции. Ќе се осврнеме на историскиот развој на овие норми, ќе ги разгледаме современите трендови, како и можностите за позитивна промена преку едукација, медиуми и политики.
Теоретски пристап: Род и емоции
Родот не се однесува само на биолошките разлики меѓу мажите и жените, туку и на социјалните улоги, очекувања и норми поврзани со полот. Теориите за родовата конструкција укажуваат дека родот е динамичен и се обликува преку општествени односи и културни практики. Според тоа, емоциите не се биолошки предодредени според полот, туку се научени и прифатени според родовите норми.
На пример, од мажите се очекува да бидат контролирани, логични и силни, додека изразувањето на чувства како тага, страв или емпатија често се смета за „женствено“ или „слабо“.
Историски и културни перспективи
Во многу традиционални општества, машката емоционалност се потиснува преку воспитување. Фрази како „машките не плачат“ или „биди маж“ се користат уште од најрана возраст за да се корегира емоционалното однесување на момчињата. Овие практики го обликуваат машкиот идентитет и го поврзуваат со непокажување на ранливост.
Во културите каде што доминира патријархатот, мажите добиваат статус преку авторитет, моќ и контрола – не преку емпатија или емоционална искреност.
Современи примери и промени
Во последните децении, со растечкото движење за родова еднаквост и феминистичкиот активизам, се отвори простор за ре-дефинирање на машкоста. Повеќе јавни личности, спортисти, актери и музичари почнаа отворено да зборуваат за своите чувства, ментално здравје и емоционални борби.
Примери:
∙ Принц Хари и неговите говори за ментално здравје.
∙ Спортисти како Мајкл Фелпс и Наоми Осака кои зборуваат за депресија и анксиозност.
∙ Кампањи како #MenToo и #MentalHealthAwareness кои го нормализираат емотивното изразување кај мажите.
Овие промени влијаат на општествените перцепции и охрабруваат нови генерации мажи да бидат поврзани со своите чувства.
Последици од потиснување на емоциите
Кога мажите не се чувствуваат слободни да ги изразат своите емоции, тоа може да има сериозни последици:
∙ Ментално здравје: Постојат студии кои покажуваат дека мажите имаат повисока стапка на самоубиства, делумно поради неможноста да зборуваат за своите чувства.
∙ Агресија и насилство: Потиснатите емоции често се пренасочуваат во гнев или агресија, што може да доведе до семејно насилство или антисоцијално однесување.
∙ Проблеми во релации: Мажите кои не можат да ги изразат своите чувства имаат потешкотии во создавање блиски и емпатични релации со другите.
Улога на образованието и медиумите
Школството и медиумите имаат моќна улога во креирањето или рушењето на стереотипите. Во образовниот систем:
∙ Потребно е да се воведат програми кои промовираат емоционална писменост.
∙ Учителите треба да охрабруваат учениците – особено момчињата – да зборуваат за чувства и да не се срамат од нив.
Во медиумите:
∙ Потребни се повеќе позитивни машки примери кои покажуваат чувствителност, емпатија и ранливост.
∙ Филмовите, сериите и рекламите треба да го отфрлат клишето на „тврд маж“ и да претстават повеќе разновидни машки идентитети.
Родови теории и машка емоционалност
Феминистичките теории, особено оние од втората и третата фаза на феминизмот, се фокусираат не само на нееднаквоста на жените, туку и на ограничувањата што патријархалниот систем ги наметнува врз мажите. Теоретичарки како bell hooks тврдат дека мажите се жртви на културни очекувања што ги принудуваат да ги потиснат своите чувства. Во оваа смисла, деконструкцијата на машката „тврдост“ не е само во интерес на жените, туку и на самите мажи кои страдаат во тишина. Квировите теории исто така нагласуваат дека родот е перформативен, што значи дека не постои „природна“ машкост, туку дека таа се создава и одржува преку општествени практики.
Јавно мислење и анкета
Во анкета спроведена меѓу 100 студенти на Филозофскиот факултет, 65% од испитаниците одговориле дека веруваат дека мажите треба да имаат исто право како жените да ги изразуваат своите емоции. Сепак, 40% изјавиле дека сè уште се чувствуваат непријатно кога гледаат маж кој плаче во јавност. Ова покажува дека свеста постои, но културните очекувања сè уште имаат силно влијание врз практичното однесување.
Локален контекст: Македонија
Во македонскиот контекст, традиционалните машки улоги се сè уште доминантни, особено во руралните средини. Изразувањето емоции кај мажите често се смета за табу. Истражување спроведено од Мрежата за родова еднаквост во 2022 година покажа дека над 70% од учениците одговориле дека никогаш не виделе машки член на семејството да плаче. Ова укажува на длабоко вкоренети норми кои го спречуваат развојот на емоционално писмени генерации. Сепак, во урбаните центри, се забележуваат позитивни промени преку невладини организации, кампањи и образовни иницијативи.
Влијание на социјалните мрежи
Социјалните мрежи како TikTok, Instagram и YouTube овозможуваат платформи за мажи да зборуваат за ментално здравје и емоции. Платформи како ‘Humans of New York’ или македонскиот подкаст ‘Што ако?’ даваат простор за лични приказни што ја нормализираат емотивната искреност. Истовремено, постојат и токсични влијанија кои го зајакнуваат традиционалниот мачо идентитет, како одредени инфлуенсери што промовираат доминација и агресија како „вистинска машкост“.
Крос-културна споредба
Во скандинавските земји, каде што родовата еднаквост е на високо ниво, машката емоционалност се смета за нормална и позитивна. Во Шведска, образовните програми вклучуваат часови по емоционална писменост уште од основно образование. Спротивно на тоа, во некои азиски и балкански земји, машкоста е сè уште тесно поврзана со авторитет и воздржаност. Овие разлики укажуваат дека културните норми силно го одредуваат начинот на кој мажите ја изразуваат својата чувствителност.
Препораки за политики и образование
1. Воведување задолжителна едукација за емоционална писменост во основните и средните училишта.
2. Обука на наставници и педагози за поддршка на емоционалниот развој кај момчињата. 3. Поддршка на кампањи кои промовираат позитивни машки примери во медиумите. 4. Финансиска и институционална поддршка за истражувања за менталното здравје кај мажите.
5. Интегрирање на родовата перспектива во сите социјални политики.
Дополнително, потребно е овие препораки да бидат системски имплементирани преку соработка меѓу Министерството за образование, Министерството за труд и социјална политика, како и граѓанските организации кои се активни во областа на родовата еднаквост и менталното здравје. Особено важно е да се вклучат и родителите како активни чинители во воспитниот процес, со цел тие да ги препознаат и охрабрат емоциите кај децата уште од најмала возраст, без оглед на полот.
Исто така, медиумите имаат клучна улога во нормализирање на емотивното изразување кај мажите. Преку серии, документарни емисии, кампањи и јавни дебати, тие можат да придонесат за создавање на нови, позитивни модели на машкост кои вклучуваат емпатија, отвореност и соработка.
Во образованието, важно е наставните програми да вклучуваат не само теоретско знаење за емоции, туку и практични алатки како групна работа, часови по емпатија и критичко размислување. Воведувањето на училишни психологи и социјални работници кои се обучени во родова чувствителност би можело значително да придонесе за поддршка на учениците во нивниот емотивен развој.
На долг рок, овие мерки не само што ќе придонесат за подобро ментално здравје кај мажите, туку и ќе изградат поколение на луѓе кои се емотивно интелигентни, емпатични и подготвени да соработуваат во порамноправно општество.
Заклучок
Со оглед на анализата претставена во оваа семинарска работа, станува јасно дека прашањето за машката емоционалност е многу покомплексно од обичното разгледување на родови стереотипи. Се работи за целокупен систем на верувања, вредности и практики кои не само што го дефинираат однесувањето на мажите, туку и ја формираат нивната самосвест и интеракција со другите. Ограничувањето на емоционалниот израз кај мажите е длабоко штетно – како на индивидуално, така и на општествено ниво. Овозможувањето на еден поинклузивен и емпатичен пристап кон машкоста значи охрабрување на емотивната писменост, нормализација на чувствителноста и креирање на средина во која мажите се чувствуваат безбедно да бидат искрени со себе и со другите. Доколку сакаме здраво и балансирано општество, мораме да ја напуштиме идејата дека емотивноста е срамна или непотребна кај мажите. Наместо тоа, треба да се негува како важна компонента на човечкото искуство – за сите луѓе, без разлика на родот.
Литература:
1. Connell, R. W. (2005). Masculinities. University of California Press.
2. hooks, bell (2004). The Will to Change: Men, Masculinity, and Love. Atria Books.
3. Seidler, V. (2006). Transforming Masculinities: Men, Cultures, Bodies, Power, Sex and Love. Routledge.
4. UNICEF (2018). The State of the World’s Children: Children in a Digital World.
5. American Psychological Association (2018). Guidelines for Psychological Practice with Boys and Men.
6. Мрежа за родова еднаквост (2022). Годишен извештај за родова еднаквост во образованието и медиумите во Македонија.