Руејда Бајрами

Вовед

Во последните децении, вештачката интелигенциа (ВИ) стана клучен двигател на технолошкиот напредок и трансформациа во многу сектори. Од здравство и образование, до бизнис и авни политики — ВИ има потенциал значително да го подобри човечкиот живот.Сепак, со неізиниот разво се поавуваат и прашана поврзани со родовата еднаквост. Како што ВИ добива с поголема улога во донесуванье одлуки, се поставува прашаньето:дали таа придонесува за намалуванье на родовите нееднаквости, или пак ги продлабочува постоечките?

Ово семинарски труд има за цел да j истражи улогата на ВИ во унапредуваьето или попречуваньето на родовата еднаквост. Ке се разгледа како родовите пристрасности можат да се вградат во ВИ системите, кои се последиците од тоа, како и можните решениа за создаванье на правични и инклузивни технологии. Може да се анализира како ВИ може да помогне во идентификацијата и намалувањето на родовата нееднаквост, на пример преку анализа на податоци на пазарот на труд или откривање на дискриминација во автоматскиот избор на кандидати. Од друга страна, се дискутира и ризикот дека алгоритмите креирани од пристрасни податоци може да ги зајакнат постоечките родови предрасуди.

Историja и развоj на вештачката

Интелигенциа

Вештачката интелигенциа има долг историски

разво што датира од 20-тиот век. Од првите обиди за создаванье на машини кои размислуваат како лугето, до денешните системи кои користат длабоки невронски мрежи и машинско ученье, ВИ еволуирала во многу области. Незината примена е се повеке распространета во здравството, образованието, бизнисот и многу други сектори. ВИ стана клучна за оптимизациа на процесите и брзо донесуванье на одлуки.

Првичните обиди за создаванье на ВИ се потпирале на принципите на симулиранье на човечките когнитивни процеси преку алгоритми и механизми што можат да ги извршуваат интелектуалните задачи. Овие рани системи биле базирани на едноставни правила и логички модели, но со развоот на технологизата, се направиле значителни напредоци во создаваьето на напредни методи за ученье и адаптациа на системите.

Во последните неколку децении, со поавата на длабокото ученье (deep learning) и значителен напредок во обработката на големи количини на податоци, ВИ почнала да се применува во различни области. Неговата употреба во здравството, образованието, бизнисот и индустриата генерално доведе до значителни подобруваньа во оптимизацизата на процесите и донесуваьето на побрзи и поточни одлуки. Во здравството, на пример, ВИ се користи за анализа на медицински податоци, диагностика, разво на персонализирани терапии и за подобруванье на услугите за пациентите. Во образованието, ВИ j трансформира ученьето преку адаптивни платформи и инструменти кои можат да се прилагодат на потребите на секо ученик. Во бизнисот, ВИ игра улога во автоматизациата на процесите, подобруваьето на корисничкото искуство и предвидуваньето на трендовите на пазарот. Вештачката интелигенциа веке има голем ефект на секодневниот живот и ке продолжи да го менува светот во иднината, осигуруваки дека технологиата ке продолжи да се развива и да има се поголемо влизание во различни индустрии.

Етика на вештачката интелигенција (ВИ)

Етиката на вештачката интелигенција има за цел да обезбеди програмите на вештачката интелигенција да се однесуваат законски и морално. На пример, развивачите можат да сакаат да обезбедат нивниот софтвер фер да ги третира корисниците при разговор, да не користи содржина за која немаат право на користење и да не може да биде искористен како оружје од некој што сака да предизвика штета.

Al управуваьето може да игра значаіна улога во забрзуваьето на напредокот кон родовата еднаквост со осигуруванье дека вештачката интелигенциа (Al) системи се развиваат и применуваат на начин што е фер, инклузивен и одговорен.Жените се малку застапени мегу креаторите на ВИ системите, што доведува до едностран разво на технологиата.

Светот има проблем со родова еднаквост, а Вештачката интелигенциа (ВИ) го одразува родовиот пристрасност во нашето општество.

Иако сe повеке жени ширум светот секоjа година добиваат пристап до интернет, во земjите со ниски приходи, само 20 проценти се поврзани. Родовиот дигитален аз создава недостаток на податоци што се одразува во родовата пристрасност во ВИ.

Koj ja создава ВИ и какви пристрасности се вградени (или не) во податоците на ВИ, може да го одржи, прошири или намали азот во родовата еднаквост.

Етиката на вештачката интелигенциза (ВИ) е гранка од применетата етика што ги разгледува моралните импликации и одговорности поврзани со развоот и користеьето на вештачката интелигенциа. Таа вклучува анализа на прашаньа поврзани со:

Одговорност и транспарентност
Пристрасност и правичност
Приватност
Автономиа и контрола
Економско и социзално влизание
Долгорочна безбедност и надзор

Етичката регулациа на ВИ е тема на глобална дискусиа мегу истражувачи, инженери, законодавци и авноста, со цел да се развива ВИ на начин ко ке биде безбеден, правичен и во корист на целото општество.

Како да се избегне родова пристрасност во вештачката интелигенција (ВИ)

Отстранувањето на родовата пристрасност во ВИ започнува со

приоритетизирање на родовата еднаквост како цел, додека системите на ВИ се концептуализираат и градат. Ова вклучува проценка на податоците за неточно претставување, обезбедување податоци кои се репрезентативни за различни родови и расни искуства, и преобликување на тимовите кои ги развиваат системите на ВИ за да ги направат поразновидни и инклузивни. Според Извештајот за глобалната родова разлика за 2023 година, само 30% од жените во моментов работат во областа на ВИ.

Kога технологијата се развива со само една перспектива, тоа е како да гледаш во светот наполно слеп,” се согласила Махфуз. Таа моментално работи на проект за создавање на платформа поткрепена со вештачка интелигенција која ќе ги поврзува жените од Авганистан меѓу себе.

Полето на вештачка интелигенција има потреба од повеќе жени, а тоа бара овозможување и зголемување на пристапот на девојчињата и жените до образование и кариера во STEM и ИКТ, како и нивно водство во овие области.

Вештачка интелигенција – премостување на јазот во капиталот

Изјава на генералниот секретар на Советот на Европа, Марија Пејиновие Бурие, во пресрет на Меѓународниот ден на жената.

“Сè повеќе и повеќе, Вештачката Интелигенција (AI) му дава форма на светот во кој живееме – нашите можности за вработување, резултатите од нашето здравствено обезбедување, нашиот пристап до бенефиции и услуги. Листата на области кои се погодени од AI е долга и продолжува да расте. Додека не научиме како да го искористиме потенцијалот на AI за да ги затвориме нееднаквостите – вклучително и нееднаквоста помеѓу половите – и да спречиме дискриминација, AI може и ќе стане сила која ќе ги продлабочи, ќе ги продолжи и ќе ги засили нееднаквостите. Недавна студија на Советот на Европа укажува на недостатоците во постојните механизми за спречување на дискриминацијата при развојот на алгоритамските системи. Таа ги поставува начините како да се искористи технологијата за промоција на еднаквоста и потребата за проценка на влијанието на правата на човекот низ целиот животен циклус на AI.”

Попречуваье на родовата еднаквост преку ВИ:

1.Пристрасни податоци и алгоритми:

Ако ВИ се обучува на историски податоци кои ja одразуваат родовата дискриминациза, таа може да ja продолжи или дури и засили.

Пример: системи за вработуванье кои преферираат мажи, бидеки историски повеке мажи биле вработувани на одредени позиции. 2. Недостаток на родова разновидност во развоот на ВИ:

Технолошките тимови што развиваат ВИ често се машки доминирани, што доведува до дизаjн и функционалности што не ги земаат предвид потребите и искуствата на жените и други родови групи.

3.Автоматизациа што непропорционално влиае на жените:

Одредени работни места, каде жените се надпросечно застапени (како административни улоги), се мегу првите што се автоматизираат со ВИ, што може да доведе до губенье на работни места и економска несигурност.

4. Поддршка на жените во професионален развој o Алатки за советуванье при избор на кариера, пишуванье CV, или препораки за едукациа можат да помогнат жените да добизат пристап до нови можности.

o Препораки без родови предрасуди се клучни за фер процеси на регрутациа.

5.Едукациа и дигитална писменост:

ВИ платформи за ученье можат да се прилагодат на различни стилови на ученье и да ги поддржат жените и девоките во ученье на STEM области. 6.Зголемуванье на пристапот до информации и услуги:
ВИ во областа на здравството, правото, и социалната помош може да им овозможи на жени од маргинализирани заедници полесен пристап до важни ресурси.

Како управувањето со вештачка интелигенција (AI) може да помогне во забрзување на напредокот кон родова еднаквост?

Koрпоративната меѓународна соработка во дигиталната технологија се фокусирала на технички и инфраструктурни прашања и дигиталната економија, често на штета на тоа како технолошките развои влијаат на општеството и предизвикуваат прекини во сите негови слоеви – особено за најранливите и историски исклучени. Постојат глобални недостатоци во управувањето со предизвиците и ризиците на вештачката интелигенција и во искористувањето на нејзиниот потенцијал за да се осигура дека никој нема да биде оставен зад себе.

„Во моментов, не постои механизам кој ќе ги ограничи развивачите да објавуваат системи на вештачка интелигенција пред тие да бидат подготвени и безбедни. Потребен е глобален модел на управување со повеќе засегнати страни кој ќе спречува и коригира кога системите на вештачка интелигенција ќе покажат родова или расна пристрасност, ќе зајакнат штетни стереотипи или не ги исполнуваат стандардите за приватност и безбедност“, изјави Хелен Молиње, советник за дигитална родова еднаквост во Обединетите нации во неодамнешно интервју за Devex.

Во тековната архитектура на вештачка интелигенција, придобивките и ризиците не се распределени рамномерно, со моќта што е концентрирана во рацете на неколку корпорации, држави и поединци, кои ги контролираат талентот, податоците и компјутерските ресурси. Исто така, не постои механизам за разгледување на пошироките размислувања, како новите форми на социјална ранливост генерирани од вештачката интелигенција, нарушувањето на индустриите и пазарите на труд, тенденцијата за новите технологии да се користат како алатки за потиснување, одржливоста на снабдувачката синџир на вештачката интелигенција или влијанието на вештачката интелигенција врз идните генерации.

Сола Махфуз, истражувач за квантни компјутери на

Универзитетот Тафтс, е возбуденa за вештачката интелигенција, но и загрижен. „Дали е правично? Колку ги отсликува патријархалните структури на нашето општество и вродените предрасуди од неговите претежно машки креатори“, размислува таа.

Зборовите на Сола Махфуз отвораат важни и актуелни теми во контекст на развоот на вештачката интелигенциа (ВИ). Вештачката интелигенциа не е само технологиа, туку и одраз на вредностите, уверуваньата и претпоставките на лугето кои j развиваат. Кога ВИ системите се создаваат од страна на машки доминирани тимови, тие можат несвесно да го отсликуваат патриархалниот карактер на општеството и неговите вродени предрасуди.

Овие предрасуди можат да се поават на различни начини: од полови стереотипи до етнички и расни пристрасности. На пример, алгоритмите за препознаванье лица имаат историски покажано проблеми со точноста при препознаванье на лица на темни кожи, што може да резултира во дискриминациза.

Поставуваьето прашаьа за правичноста на ВИ е клучно за да се осигура дека технологиата работи во корист на сите, а не само на одредени групи. Ова вклучува внимание на тоа кои вредности се вградуваат во алгоритмите, како и кои интереси се заштитени преку нивната употреба. Развоот на ВИ треба да вклучува инклузивност и свесност за социзалните структури кои можат да влиаат на дизазнот и имплементациата на овие системи.

Полето на вештачката интелигенција има потреба од повеќе жени, а тоа бара овозможување и зголемување на пристапот на девојките и жените до и нивното водство во образованието и кариерата во STEM (Наука, Технологија, Инженерство и Математика) и ICT (Информациски и комуникациски технологии).

Заклучок

Вештачката интелигенциа не е неутрална. Таа е алатка што го рефлектира општеството во кое е создадена – со сите негови нееднаквости. Но со свесен пристап, ВИ може да стане и средство за напредок и родова правда. За тоа е потребна заедничка работа – од технолошки компании, образовни институции, влади и граганското општество.

За да се постигне вистински напредок, мора да се обезбеди родова рамнотежа и еднаква вклученост на жените во технолошките и научните области. Само така може да се создаде праведно општество кое ке ги искористи сите човечки потенциали.

ВИ може да ги засили постоечките дискриминации и стереотипи, особено кога се базира на пристрасни податоци. Но, од друга страна, кога се користи со свесност и одговорност, ВИ нуди големи можности за промовиранье на фер третман, поддршка на жените во образованието и кариерниот разво, и подобруванье на пристапот до услуги. Затоа, клучно е во креираьето и примената на ВИ технологии да се вклучат различни гласови и перспективи, со цел да се обезбеди правична, инклузивна и одржлива дигитална иднина за сите.

Вештачката интелигенција може да биде и моќен сојузник и потенцијален непријател кога станува збор за родовата еднаквост. Од една страна, таа има капацитет да ги руши старите бариери, да ги разбијат стереотипите и да создава нови можности за инклузивност и равноправност. Но, од друга страна, ако не се развива и користи со свесност и етика, може да ги рефлектира и засили историските нееднаквости, создавајќи нови форми на дискриминација.

Затоа, вистинскиот тест на ВИ не е само во нејзината способност да решава проблеми, туку и во начинот на кој ја креираме, имплементираме и контролираме. Како и сите други моќни алатки, ВИ треба да се користи со одговорност, за да не стане нова форма на нееднаквост, туку да биде катализатор на прогресивни промени кон подобро општество, каде што не постојат препреки поради пол.