Авторка Ева Тодоровска
ВОВЕД
Во текот на изминатите неколку децении, вештачката интелегенција (ВИ) премина од футуристички концепт во конкретна, сеприсутна реалност. Интелегентните алгоритми, гласовните асистенти, автомобилите што се управуваат самостојно и системите за препораки сега се дел од нашиот секојдневен живот. Вештачката интелегенција повеќе не е ограничена само на истражувачки лаборатории или научно-фантастични филмови, туку длабоко влијае на тоа како работиме, комуницираме, учиме па дури и се лекуваме себеси. Овој вовед има за цел да анализира како вештачката интелегенција ги трансформира животите на луѓето, испитувајќи ги секторите во кои е најприсутна, придобивките што ги нуди, ризиците што ги носи и перспективите за иднината. Ќе дискутираме за конкретни случаи и ќе покренеме етички, културни и економски прашања, со цел да обезбедиме сеопфатен поглед на еден од најрелевантните феномени на нашето време. Современите системи за вештачка интелигенција се способни да извршуваат широк спектар на задачи, вклучувајќи препознавање говор, слики, играње игри, возење возила, па дури и изведување сложени операции. Напредокот во технологијата кај вештачка интелигенција предизвика загриженост како потенцијалната закана што таа ја претставува за работните места и егзистенцијата на луѓето. Расте стравот дека вештачката интелигенција може да ги замени човечките суштества во различни области, правејќи ги непотребни и неважни.
ШТО Е ВЕШТАЧКА ИНТЕЛЕГЕНЦИЈА
Вештачката интелегенција (ВИ) е интелегенција претставена од машини и софтвер и е гранка од компјутерската наука која развива машини и софтвер со интелегенција. Најголемите истражувања како и објавените трудови за ВИ истата ја дефинираат како проучување и дизајн на интелегентен агент, каде под интелегентен агент се подразбира систем способен за перцепирање на околината и преземање на активности кои му ги максимизираат шансите за успех.
Постојат различни видови на вештачка интелегенција:
– Слаба вештачка интелегенција : Дизајнирана за извршување на специфични задачи (на пр. Siri, Alexa)
– Силна вештачка интелегенција : Општа интелегенција слична на човечката, се уште теоретска.
– Машинско учење : Метод што им овозможува на системите да ,,учат’’ од податоци без да бидат експлицитно програмирани.
– Длабоко учење: Подобро на машинското учење кое користи многу сложени вештачки невронски мрежи.
Вештачката интелигенција е поттикната од големи количини на податоци и способноста на современите компјутери брзо да ги обработуваат. Огромниот раст на дигиталните податоци, во комбинација со развојот на сè пософистицирани алгоритми, ја овозможи експлозијата на интелигентни апликации што ги гледаме денес.
ПРИМЕНИ НА ВЕШТАЧКАТА ИНТЕЛЕГЕНЦИЈА ВО СЕКОЈДНЕВНИОТ ЖИВОТ
Вештачката интелегенција сега е присутна во многу аспекти од нашит секојдневен живот, дури и ако честопати не сме свесни за тоа.
Еден од најчестите примери е употребата на гласовни асистенти, како што се Siri, Alexa или Google Assistant. Овие системи ни помагаат да управуваме со состаноци, да наоѓаме информации, да контролираме домашни уреди со глас.
Стриминг платформите ( Netflix, Spotify, Youtube), исто така користат алгоритми за вештачка интелегенција за да предложат филмови, песни или видеа врз основа на нашите преференции.
Социјалните мрежи се потпираат на вештачката интелегенција за да ја сортираат содржината што ја гледаме, да идентификуваат несоодветна содржина и да ни прикажуваат персонализирани реклами. Апликациите за навигација ( како Google, Maps или Waze), исто така користат вештачка интелегенција за да ја пресметаат најдобрата рута врз основа на сообраќајот во реално време.
Во банкарството, вештачката интелегенција открива сомнителни трансакции за да спречи измама и обезбедува автоматизирана поддршка на клиентите преку чет-ботови.
Конечно, уредите за домашна автоматизација ( како што се паметните термостати или камерите за препознавање лица) користат вештачка интелегенција за да ја подобрат удобноста и безбедноста на домовите.
Овие примери покажуваат како ВИ повеќе не е технологија на иднината, туку конкретно и тивко присуство кое олеснува многу секојдневни активности.
ВЕШТАЧКА ИНТЕЛЕГЕНЦИЈА И РАБОТА
Светот на работа е еден од секторите најпогодени од воведувањето на вештачката интелегенција, Од една страна, ВИ ги автоматизира повторувачките задачи и ја подобрува ефикасноста; од друга страна, тоа покренува загриженост за губење на работни места и трансформација на потребните вештини.
Во индустрискиот сектор, интелегентните роботи извршуваат задачи за склопување, контрола на квалитетот и ракување со брзина и прецизност. Дури и во логистиката, автоматизираните системи поефикасно управуваат со магацините и пратките.
Во услужната индустрија, ВИ се користи за автоматизирање на одговорите на клиентите, обработка на документи, анализа на податоци и поддршка на деловните одлуки. Во новинарството, некои кратки статии веќе се пишуваат од алгоритми.
Сепак ширењето на ВИ предизвикува исчезнување на некои работни места, особено оние наједноставните и најповторливите. Во исто време се појавуваат нови професии поврзани со управувањето, развојот и етиката на вештачката интелегенција. За да се справиме со оваа промена, ќе биде од суштинско значење да инвестираме во континуирана обука и професионална преквалификација за да можат луѓето да се прилагодат на новиот работен контекст и да ги искористат можностите што ги нуди вештачката интелегенција.
ВЕШТАЧКА ИНТЕЛЕГЕНЦИЈА И МЕДИЦИНА
Медицинската област е меѓу оние во кои вештачката интелегенција носи најперспективни иновации. Со можноста да анализира огромни количини на клинички податоци, медицински слики и генетски информации, ВИ може да им помогне на лекарите во дијагностичкиот процес во изборот на третмани и во управувањето со пациентите. Една од најрелевантните примени е во дијагностичкото снимање. Алгоритмите за длабоко учење се обучени да препознаваат тумори, фрактури, инфекции и други патологии од рендгенски зраци, компјутерска томографија и магнетна резонанца.
Вештачката интелегенција се користи и за предвидување на појавата на болести преку анализа на медицинската историја на пациентот. Исто така, го забрзува откривањето лекови и овозможува телемедицина.
Сепак, употребата на ВИ во медицината покренува етички прашања: како да се обезбеди безбедноста на чувствителните податоци? Кој е одговорен ако алгоритамот направи дијагностичка грешка?
ВЕШТАЧКА ИНТЕЛЕГЕНЦИЈА И ОБРАЗОВАНИЕ
Светот на образованието, исто така, доживува трансформација благодарение на вештачката интелегенција. Паметните технологии го менуваат начинот на кој предаваме, учиме и оценуваме. Една од најраспространетите примени е онаа на персонализираните системи за учење, кои се прилагодуваат на потребите на секој ученик. Вештачката интелегенција може да го следи напредокот, автоматски да ги оценува тестовите и задачите и да дава моментални повратни информации. Дополнително, алатките за автоматски превод, претворање на текст во говор и титлување во реално време ја поддржуваат инклузијата во училиштата. Сепак, прекумерната употреба на ВИ може да ја намали човечката интеракција во наставата. Од суштинско значење е технологијата да биде поддршка за наставникот, а не замена.
СОЦИЈАЛНИ И КУЛТУРНИ ВЛИЈАНИЈА
Вештачката интелегенција не само што ја менува работата или образованието, туку има и длабоко влијание врз општеството и културата. Онлајн интеракциите се повеќе се посредувани од алгоритми, кои ги филтрираат вестите и информациите што ги добиваме. Ова може да создаде информациски меурчиња и поларизација. ВИ, исто така, влегува во уметничкото производство, генерирајќи музика, слики и текстови. Ова отвара нови креативни можности, но исто така и прашања за автентичноста на уметноста. Некои влади користат ВИ за надзор, со ризици за приватноста. Понатаму, нееднаквата дифузија на технологии може да ги зголеми социјалните нееднаквости.
РИЗИЦИ И ЕТИЧКИ ПРЕДИЗВИЦИ
Заедно со можностите, употребата на вештачка интелегенција покренува важни етички прашања. Постои ризик од губење на контролата врз сложените системи, кои често се сметаат за ,,црни кутии.“ Некои алгоритми може да содржат пристрасности ако се обучени на дискриминаторски податоци. Мора да се обезбеди транспарентност, безбедност и одговорност. Ако самоуправувачко возило предизвика несреќа, кој е одговорен? Овие прашања бараат нови закони и колективно размислување за свесното користење на технологиите.
ИДНИ ПЕРСПЕКТИВИ
Иднината на вештачката интелегенција е полна со потенцијал, но и со предизвици. Се повеќе се зборува за општа вештачка интелегенција, системи способни да расудуваат како луѓето. На краток рок, вештачката интелегенција ќе се користи за справување со глобалните предизвици како што се климатските промени или јавното здравје. Соработката меѓу луѓето и машините ќе ги подобри нашите способности. Сепак, ќе биде од суштинско значење да се воспостават заеднички глобални правила и да се промовира образованието за критичка употреба на технологијата.
ЗАКЛУЧОК
Вештачката интелегенција претставува една од најдлабоките и најбрзите трансформации во човечката историја. Од нашите телефони до болниците, од учичиштата до фабриките, оваа технологија радикално го менува начинот на кој живееме, работиме и размислуваме. Видовме како вештачката интелегенција нуди огромни можности: може да го подобри здравјето, да го направи образованието подостапно, да го поедностави секојдневниот живот и да се справи со глобалните проблеми. Сепак, тоа носи и сериозни ризици: губење на работни места, алгоритамска дискриминација, етички кризи и закани за индивидуалната слобода. Клучот за свесно решавање на иднината на вештачката интелегенција ќе биде рамнотежата: помеѓу иновациите и одговорноста, помеѓу технолошкиот напредок и човечките вредности. Ќе биде од суштинско значење да се регулира употребата на овие технологии, да се едуцираат новите генерации и да се промовира отворена и информирана јавна дебата. Вештачката интелегенција не е нешто надворешно или далечно, таа е веќе дел од нашата реалност. Од нас зависи како да го искористиме, за да изградиме поправедно, поинтелегентно и похумано општество.
БИБЛИОГРАФИЈА
https://www.unesco.org/en/artificial-intelligence
https://www.criticalinkling.com/p/students-use-ai-teachers-do-not
Бадаревски Боби (2023). РОДОВАТА ЕДНАКВОСТ И ВЕШТАЧКА ИНТЕЛИГЕНЦИЈА 793-804