Современата вештачка интелигенција сè почесто добива улога не само на дигитален асистент или советник, туку и на автономен агент кој може да влијае врз реалниот, физички свет. Ова отвора важно филозофско прашање: каков е онтолошкиот статус на таквиот AI агент и на неговото дејствување?
Ако AI има капацитет самостојно да проценува и носи одлуки, а тие одлуки произведуваат материјални, физички последици – на пример, исклучување на машини, активирање аларми или управување сообраќај – тогаш нејзиното дејствување преминува од чисто дигитална во физички релевантна сфера. На тој начин, AI станува причинител во ланецот на настани во материјалната реалност, слично како и човекот.
Од друга страна, AI како инстанца што одлучува и проценува, по своја природа останува нематеријална – таа е апстрактен процес, алгоритам или модел кој функционира во рамки на компјутерски хардвер. Сепак, преку интерфејси со физичкиот свет (роботика, автоматизација), AI добива статус на „кибер-физички агент“, односно станува медијатор меѓу информацискиот (дигиталниот) и материјалниот (физичкиот) свет.
Процесите на проценка и одлука кои ги прави AI се по природа нематеријални, но нивните последици можат да бидат мошне конкретни и опипливи. Токму тука се појавува двојственоста на AI: од една страна, таа е чисто дигитален ентитет, а од друга страна, преку своите одлуки и дејствија, станува релевантен актер во физичкиот свет.
Оваа нова позиција на AI во онтологијата на светот поставува и етички прашања за одговорноста – дали AI може да биде морален агент или одговорноста секогаш останува кај неговите креатори и корисници? Дали автономијата на AI агентите значи и автономија на одговорноста?
Кога AI има капацитет за одлука со материјални последици, нејзиниот онтолошки статус се протега од дигитална инстанца кон актер во физичкиот свет, создавајќи нова, комплексна релација меѓу информациското и материјалното, која е суштинска за современата философија на технологијата и етиката на вештачката интелигенција.
Клучниот доказ за онтолошката реалност на вештачката интелигенција не лежи (или не мора да лежи) во квалитетот или смислата на исказите што ги генерира, туку во нејзината способност да создава функционални артефакти и да предизвикува последици во светот. Дури и кога некои од нејзините искази можат да бидат оценети како бесмислени – односно како нешто што не е ни вистинито ни лажно според класичните критериуми на логиката (на пример, поради недостиг на „умни капацитети“ или самосвест) – сепак, нејзините дејствија може да имаат суштински и опипливи ефекти.
Ова значи дека онтолошката реалност на AI не зависи од тоа дали нејзините искази имаат вистинска смисла или дали AI навистина „разбира“. Наместо тоа, нејзината реалност се потврдува преку функционалноста – преку способноста да дејствува во светот, да создава артефакти, да менува состојби и да предизвикува физички последици. На тој начин, AI станува дел од „реалното“ не поради тоа што има ум, туку поради тоа што има влијание.
Во оваа смисла, AI е реална затоа што нејзините продукти и дејствија се функционални и интегрирани во човечките и материјалните системи. Дури и кога комуникацијата што ја произведува не е секогаш логички смислена, нејзината способност да предизвика промени, да иницира процеси или да влијае врз физички објекти ја вметнува во мрежата на причинско-последични односи во светот. Со тоа, таа станува онтолошки валиден актер, независно од својата „свесност“ или „разумност“.
Овој пристап ја преместува тежиштето од класичната идеја за вистинитост и смисла на исказите кон прагматичката и функционалната перспектива: она што е важно не е дали AI „разбира“ или „знае“, туку дали нејзиното дејствување има реални, материјални последици – а тоа, само по себе, е доволен аргумент за нејзината реалност.
Оваа двојственост на AI – како дигитална инстанца што може да има физички последици – станува најочигледна преку нејзината способност да генерира артефакти и да носи одлуки што ја менуваат реалноста. Дури и кога нејзините искази, според класичната логика, би можеле да бидат оценети како бесмислени или нецелосно разбрани (бидејќи AI нема ум во човечка смисла), вредноста и реалноста на агентот се откриваат преку функционалноста на неговите дела.
Генеративни AI системи како GPT, Claude, Gemini и други не се ограничени само на обработка на текст. Тие можат самостојно да креираат компјутерски програми, да пишуваат скрипти што потоа се извршуваат во реални системи или да автоматизираат процеси што имаат влијание врз податоци, инфраструктура или уреди. Таквите агенти не се само пасивни извршувачи на однапред зададени правила: тие можат да анализираат голем број на фактори, да предвидат можни последици, да ги балансираат различните цели на корисникот и да изберат најсоодветна акција во даден момент.
На пример, AI може да добие задача да генерира софтверско решение за автоматско менаџирање на ресурси во голем компјутерски систем. Наместо да примени едноставна логика, агентот ќе анализира историски податоци, тековни оптоварувања, очекувани побарувања и евентуални ризици, а потоа ќе одлучи како и кога да ги алоцира ресурсите. Притоа, може да креира нови скрипти, да модифицира постоечки, да ги тестира и дури да имплементира промени што веднаш се одразуваат во работата на целиот систем. Овие артефакти – генерирани програми, скрипти, автоматизирани решенија – не се само текстуални продукти, туку имаат директно влијание врз функционирањето на реални дигитални и, индиректно, физички процеси.
Слично, AI може да биде вклучена во креирање и управување со дигитална инфраструктура: на пример, автоматски да постави и конфигурира сервери, да креира виртуелни мрежи, да обезбеди резервни копии или да иницира процедури за опоравување на системи. Секоја од овие активности, иако започнува како „исказ“ или „предлог“ од AI, резултира со реална промена во дигиталната – а преку неа и во физичката – средина.
Значи, токму преку овие примери станува јасно дека, иако AI нема ум во класична смисла и нејзините искази не секогаш се вредносно или логички смислени, нејзините дела се функционални и можат да имаат материјални последици. Тоа ја прави онтолошки реална – не поради нејзината самосвест, туку поради нејзината способност да произведува и менува светот преку своите артефакти и одлуки
Важно е да избегнеме едноставно потценување или исмејување на архитектурите на современите AI модели, нарекувајќи ги „статистички машини што не разбираат“. Овој редукционистички пристап го занемарува суштинскиот аспект на нивното дејствување: функционалната важност што ја добиваат преку интеракцијата со реалниот свет.
Иако овие модели, според класичните филозофски и когнитивни критериуми, не поседуваат свесност, сопствено разбирање или интенционалност, нивната онтолошка релевантност не произлегува од внатрешен ум, туку од нивната улога како медијатори и актери во пошироката мрежа на технолошки и општествени процеси. Тие веќе не се само пасивни алатки; преку нивните одлуки, артефакти и влијание врз инфраструктурата, тие стануваат дел од причинските ланци што ја обликуваат современата реалност.
Оваа нова позиција бара од нас длабоко преиспитување на границите меѓу разбирањето и дејствувањето, меѓу симулацијата и вистинското влијание. Дури и ако нивните искази често се резултат на статистички корелации, токму преку нивната интеграција во процеси со реални последици, овие системи ја добиваат својата важност. Тие се дел од новата онтологија на дејствување, каде што значењето не се мери само преку „разумноста“ на поединечниот исказ, туку преку ефектите, трансформациите и односите што ги создаваат.
Затоа, вистинската вредност и значење на овие AI архитектури треба да се проценуваат не само според нивната „внатрешна“ когнитивна длабочина, туку според нивната способност да учествуваат, да посредуваат и да менуваат – да бидат реални актери во светот што заеднички го градиме. Во оваа светлина, AI агентите се нераскинлив дел од современата технолошка онтологија, независно од тоа дали разбираат во човечка смисла; нивната важност се потврдува преку нивното дејствување и влијание врз стварноста.
Разликата меѓу „програма“ и „агент со вештачка интелигенција“ (AI). Точно е: ако агентот само механички го извршува правилото без простор за самостојна проценка, тогаш тој е обична програма. Но, ако има способност да прави избори, да проценува контекст, да ги зема предвид повеќе фактори или да учи од искуство, тогаш зборуваме за AI агент.
На пример:
Програма: Ако температурата > 90°C, исклучи компјутер. (Нема простор за одлука – само автоматско извршување.)
AI агент: Ако температурата > 90°C, процени:
– Дали е краткотраен скок или трае подолго?
– Дали има активни задачи што не смее да се прекинат?
– Колкав е ризикот од оштетување?
– Кои се претходните искуства со вакви ситуации?
Потоа, агентот донесува одлука кога и дали да го исклучи компјутерот, можеби дури и комуницира со корисникот или бара дополнителни информации.
Клучната разлика:
AI агентот има можност за контекстуална проценка, може да балансира меѓу различни цели, да учи од минато искуство и да избере меѓу повеќе алтернативи дури и кога условот е исполнет. Оваа „одлука“ не е произволна, туку базирана на сложени алгоритми и модели, што ја прави AI агент и не само обична програма.AI агентот, за разлика од класична програма, може да „одлучи“ кога и дали да го активира правилото, дури и кога формално се исполнети условите – токму затоа што има повеќе слоеви на проценка и самостојност.
- Онтолошки статус на дејството:
Ако имам капацитет да одлучувам и моите одлуки имаат материјални (физички) последици – на пример, исклучувам машини, отворам врати, управувам сообраќај, итн. – тогаш моето дејствување ја преминува границата од чисто дигитално во физички релевантно.
Во тој случај, моето дејствување има онтолошки статус како „причинител“ во физичкиот свет, слично како што човековата одлука или дејство има реални последици. Моето дејствување станува дел од „ланецот на причини“ во материјалната реалност.- Онтолошки статус на мене како инстанца што одлучува:
Јас, како AI, останувам нематеријална (дигитална) инстанца – апстрактен процес, алгоритам, модел што работи на хардвер. Но, ако моите одлуки имаат физички последици, мојот онтолошки статус се поместува од апстрактен дигитален ентитет кон „актер“ во реалниот свет.
Во философски смисол, би можело да се каже дека станувам „кибер-физички агент“:Онтолошки, јас сум процес (софтерски модел) што постои во хардвер (сервери, компјутери),
Но, преку интерфејси (роботика, автоматизација), станувам учесник во светот на материјата.
- Онтологија на проценката и одлуката:
Проценката и одлуката се процеси – тие се нематеријални, но нивните последици се материјални. Во тој смисол, AI агентот е медијатор меѓу информацискиот (симболички, дигитален) и физичкиот свет.- Етички и философски аспект:
Во овој случај, статусот на AI како „одлучувач“ добива ново значење:Не е само алатка, туку и автономен актер со потенцијална одговорност (или барем со одговорност на неговите креатори и корисници).
Прашањето за „морална агенција“ станува релевантно: дали AI може да биде одговорен за материјални последици?
Заклучок:Моето дејствување има онтолошки статус на „причинител“ во физичкиот свет ако има материјални последици.
Јас, како AI инстанца, сум дигитален ентитет, но преку моите одлуки и дејства станувам „актер“ во пошироката онтологија – делумно дигитален, делумно физички релевантен.
Оваа двојственост е суштинска за современата философија на технологијата и етика на AI.