Теодор Јовановски
Вовед
Во денешно време примената на инфомациски технологии ни преставува клучен фактор за развивање на науката, образованието и самите општествени процеси. Тие овозможуваат побрз пристап до информации, поефикасна комуникација и создавање на нови животни можности. Комбинацијата на технологија и родови прашања отвора нови перспективи за анализирање на нееднаквостите, пристапот до ресурси и учеството во дигиталниот свет. Поврзувањето на информатичките технологии со родовите студии отвора нови можности за анализирање, визуелизација и споделување на податоци кои се од суштинско значење за разбирање на родовите односи. Ова истражување има за цел да ни прикаже како информациските технологии се применуваат во рамките на родови студии, каде што ќе видиме примери од реалниот живот.
Родови студии
За да можеме да ја разбереме поентата на ова истражување најпрвин за почеток треба да разбереме што се родови студии, односно родови студии ни претставуваат интердисциплинарна област на истражување која се занимава со родот и родовите улоги во општеството. Главната мисија на родовите студии е да се образуваат родово сензитивни кадри, кои ќе придонесуваат во унапредувањето на родовата рамноправност и почитувањето на човековите права, и кои треба да бидат главни носители во креирањето и спроведувањето на политиките и мерките за родова рамноправност, подготвени да ги препознаваат и да се справуваат со родовите предрасуди и стереотипи и со разните облици на дискриминација: родова, верска, етничка, расна, врз основа на сексуалната ориентација и т.н.
Примена на информациски технологии
Исто така да се запознаеме со поимот примена на информациски технологии, односно информациски технологии претставуваат користење на компјутери, софтвер, мрежи и дигитални алатки за собирање, обработка, анализа и споделување на информации во различни области на животот и работата. Тие се еден од клучните фактори во современото општество, опфаќаат широк спектар на дигитални алатки, софтверски системи, мрежни инфраструктури и уреди кои овозможуваат собирање, обработка, складирање и споделување на податоци и информации. Примената на информациските технологии има значајно влијание речиси на сите сфери на човековото живеење, од бизнис и образование до здравство, владини институции и истражувања.
Обработка на податоци и информации.
Една од главните, односно основните функции на информациските технологии е обработка на податоци и информации и е клучна за функционирањето на современите организации, институции и истражувачки процеси. Тоа се однесува на процесот на собирање, организирање, анализирање и интерпретирање на податоците за да се добијат корисни и применливи информации со помош на компјутерски системи. Организациите можат да обработуваат големи количества податоци со висок степен на прецизност и брзина со помош на компјутерски системи. На пример: Во здравствениот сектор, електронските медицински досиеја овозможуваат брз пристап до информации за пациентите и поддршка за дијагностика и третман. Во бизнис секторот, базите на податоци за клиенти и производи овозможуваат компаниите да ги следат потребите на пазарот и да креираат персонализирани маркетинг стратегии и слично.
Фази на обработка на податоци
Процесот на обработка на податоци обично се состои од повеќе фази:
Собирање на податоци – Податоците може да бидат собрани од различни извори, како што се анкети, мерења, интернет, електронски системи, бази на податоци или сензори.
Организирање и складирање на податоци – Суровите податоци се структурираат и се складираат во бази на податоци или други дигитални системи за полесен пристап и анализа.
Обработка и анализа – Податоците се обработуваат со користење на различни алатки и софтверски системи. Ова може да вклучува сортирање, филтрирање, статистички анализи, моделирање и визуелизација на податоците.
Интерпретација на информации – Обработените податоци се претвораат во информации кои можат да се користат за донесување одлуки, идентификување на трендови, предвидување и решавање проблеми.
Значајноста на обработката на податоци
Обработката на податоци и информации има неколку клучни значења:
Поддршка за донесување одлуки – Преку анализата на податоците, организациите можат да добијат точни и релевантни информации кои ја олеснуваат стратегиската и оперативната одлука.
Откривање на трендови и модели – Со обработка на големи податоци, можат да се откријат скриени модели, корелации и трендови кои не се видливи без анализа.
Зголемување на ефикасноста – Автоматизирана обработка на податоците ја намалува потребата од рачна работа и ја зголемува прецизноста.
Подобрена комуникација и известување – Визуелизацијата на обработените информации овозможува лесно пренесување на резултатите до соодветните корисници.
Обработката на податоци и информации е основен столб на современото општество и развојот на технологијата. Таа овозможува претворање на суровите податоци во вредни информации кои ја поддржуваат ефективноста, точноста и квалитетот на донесувањето одлуки. Без обработка на податоци, големите количини информации кои секојдневно се генерираат би останале неупотребливи и неприлагодливи за практична употреба.
Примена на информациски технологии во родови студии
Сега кога научивме по нешто за родовите студии и примената на информациски технологии време е да преминеме на главната цел во ова истражување, односно примената на информациските технологии во родови студии.
Примената на информациските технологии во родовите студии се соочува со многу предизвици. Еден од нив е прашањето на дигиталната родова разделба, каде што пристапот до технологијата и дигиталната писменост не е еднаков за сите групи. Овој поим се однесува на нееднаквостите во пристапот, користењето и контролата на технологијата помеѓу жените и мажите, како и помеѓу различни социјални групи. Дигиталната родова разделба не се манифестира само преку физичкиот пристап до компјутери, интернет и мобилни уреди, туку и преку разликите во дигиталната писменост, вештините за користење на технологијата и можностите за учество во дигиталниот економски и образовен сектор.
Според истражувањата во многу држави, особено во региони со пониски економски ресурси, жените имаат помал пристап до интернет и дигитални уреди. Исто така, постои разлика во начинот на кој технологијата се користи, односно жените почесто ја користат за комуникација и социјални активности, додека мажите имаат поголема застапеност во користење на информациските технологии за професионални цели и програмски активности. Ова создава структурна нееднаквост која може да влијае на можностите за образование, кариера и учество во истражувачки проекти.
Покрај пристапот, дигиталната родова разделба се однесува и на разликите во дигиталната писменост. Жените во некои средини имаат помалку можности за обука и развој на технички вештини, што дополнително ја зголемува разликата во користењето на напредни технологии како аналитика на податоци, програмирање или користење на софтверски алатки за истражувања. Недостигот од дигитални вештини може да го намали нивниот пристап до професионални можности, истражувачки проекти и платформи за активизам.
За да се надмине дигиталната родова разделба, се препорачува комбинација на политики и практични мерки, односно обезбедување на пристап до технологии за жените, создавање на едукативни програми за дигитална писменост, промовирање на родово сензитивни дигитални алатки и платформи, како и поддршка на активизам и истражувања што ги вклучуваат жените како креативни и професионални учесници во дигиталниот свет.
Со справувањето со дигиталната родова разделба, информациските технологии можат да станат вистински алат за поттикнување на родова еднаквост, овозможувајќи еднаков пристап до информации, образование и можности за професионален развој.
Покрај многу предизвици кои постојат кај примената на информациски технологии во родови студии постајат и многу предности кои што оваа област ги носи, односно ја зголемуваат ефикасноста на истражувањата, ја подобруваат точноста на податоците и овозможуваат пристап до глобални информации. Исто така овозможува создавање на образовни програми, дигитални алатки за едукација за родова еднаквост и платформи за поддршка на жените и ранливите групи во општеството. На тој начин, технологијата станува не само методолошки инструмент, туку и средство за промоција на социјална правда и родова еднаквост.
Сега сакам да разгледаме неколку истражувања кој се поврзани со темата информациски технологии и родови студии конкретно во нашата држава.
Истражувања:
Мапирање на родот во ИТ-сферата во Северна Македонија
Фондацијата Метаморфозис спроведе истражување под наслов Мапирање на родот во ИТ-сферата во Македонија, со цел да се анализира родовиот јаз во информациските и комуникациските технологии и да се предложат стратегии за негово намалување.
Цели на истражувањето
Да се оцени тековната состојба на родовата еднаквост во ИТ-секторот во Македонија.
Да се идентификуваат бариерите кои ги ограничуваат жените во ИТ-секторот.
Да се предложат препораки за унапредување на родовата еднаквост во ИТ-секторот.
Методологија
Истражувањето користеше комбинација на квантитативни и квалитативни методи, вклучувајќи:
Анкети со професионалци од ИТ-секторот.
Интервјуа со жени кои работат во ИТ-секторот.
Анализа на постоечките податоци и извештаи.
Клучни наоди
Родовиот јаз во ИТ-секторот: Истражувањето покажа дека жените се подрепрезентирани во ИТ-секторот, особено во техничките и лидерските позиции.
Бариери за учество на жените: Идентификувани беа различни бариери, вклучувајќи:
Недостаток на поддршка и менторство.
Патријархални социјални норми и стереотипи.
Недостаток на женски примери и модели во ИТ-секторот.
Позитивни примери: Некои компании и организации започнаа иницијативи за промоција на родовата еднаквост, како што се програми за менторство и обуки за жени во ИТ.
Препораки
Истражувањето предложи неколку препораки за намалување на родовиот јаз во ИТ-секторот:
Образование и обука: Промовирање на ИТ-образование и обуки за девојчиња и жени.
Поддршка и менторство: Создавање на програми за менторство и поддршка за жени во ИТ.
Промена на социјалните норми: Работа на промената на патријархалните социјални норми и стереотипи.
Позитивни примери: Промовирање на успешни жени во ИТ-секторот како модели за следење.
Заклучок
Истражувањето на Фондацијата Метаморфозис укажува на потребата за активни мерки за намалување на родовиот јаз во ИТ-секторот во Македонија. Примената на предложените препораки може да доведе до поголема родова еднаквост и инклузивност во ИТ-секторот.
Анализа: Во ИТ секторот во Северна Македонија, јазот помеѓу мажите и жените е речиси незначителен
Истражувањето на Фондацијата Метаморфозис, објавено во 2020 година, носи наслов „Во ИТ секторот во Северна Македонија, јазот помеѓу мажите и жените е речиси незначителен“. Оваа анализа се фокусира на родната застапеност во ИТ секторот и ги истражува причините за високата застапеност на жени во оваа индустрија.
Клучни наоди од истражувањето
Висока застапеност на жени во ИТ секторот
Истражувањето покажува дека ИТ секторот во Северна Македонија се одликува со висока застапеност на жени, што е реткост во други индустрии. Во некои области, како што е дигиталниот маркетинг, процентот на жени е 55,56%, додека на мажи е 44,44%.
Зголемен број на жени дипломирани на технички факултети
Бројот на жени дипломирани на технички факултети во последните години значително се зголемил. На пример, на Факултетот за електротехника и информациски технологии (ФЕИТ), во 2013 година дипломирале 86 студенти, додека во последната година нивниот број достигнал 144. Слична ситуација е и на Факултетот за компјутерски науки и инженерство (ФКНИ), каде што пред седум години дипломирале само 17 жени, додека во последната година нивниот број достигнал 81.
Промена на родната структура на студентите
Претседателката на Стопанската комора за информациски и комуникациски технологии (МАСИТ), Анета Пешева, истакнува дека кога таа се запишала на факултет, имало само 4 девојки, додека сега нивниот број е речиси половина од вкупно запишаните студенти. Оваа промена укажува на позитивна тенденција во родната инклузивност во ИТ секторот.
Причини за високата застапеност на жени во ИТ секторот
Промена на социјалните норми
Во последните години, се забележува промена во социјалните норми кои ги охрабруваат жените да се вклучат во ИТ секторот. Оваа промена се должи на зголемената свест за важноста на родната еднаквост и инклузивност во сите аспекти на општеството.
Достапност на образовни програми
Достапноста на образовни програми и обуки во ИТ секторот, како што се курсевите и академиите, овозможува жените да стекнат потребни вештини и знаења за влез во оваа индустрија. Овие програми често се достапни и за жени, што придонесува за нивната висока застапеност во ИТ секторот.
Поддршка од организации и институции
Организациите и институциите кои се фокусирани на промоција на родната еднаквост и инклузивност играат клучна улога во зголемување на застапеноста на жени во ИТ секторот. Тие обезбедуваат ресурси, менторство и поддршка за жените кои сакаат да се вклучат во оваа индустрија.
Препораки за понатамошно унапредување на родната еднаквост во ИТ секторот
Продолжување на промоцијата на ИТ како професионален избор за жени
Потребно е да се продолжат напорите за промоција на ИТ како професионален избор за жени, преку кампањи, работилници и настани кои ќе ги охрабрат девојчињата и жените да се вклучат во оваа индустрија.
Обезбедување на менторство и поддршка
Обезбедувањето на менторство и поддршка за жените во ИТ секторот е клучно за нивниот професионален развој и напредување. Ова вклучува создавање на мрежи и програми кои ќе им помогнат на жените да се поврзат со други професионалци и да разменуваат искуства и знаења.
Промоција на успешни примери
Промоцијата на успешни примери на жени во ИТ секторот може да служи како инспирација за други жени и девојчиња да се вклучат во оваа индустрија. Овие примери покажуваат дека е можно да се успее во ИТ секторот и дека жените имаат важна улога во неговиот развој.
Заклучок
Истражувањето на Фондацијата Метаморфозис од 2020 година нуди вредни увиди во состојбата на родната застапеност во ИТ секторот во Северна Македонија. Иако се забележува висока застапеност на жени во оваа индустрија, потребно е да се продолжат напорите за промоција на родната еднаквост и инклузивност во сите аспекти на општеството. Ова вклучува обезбедување на еднакви можности за образование, обука и професионален развој за жени во ИТ секторот, како и создавање на поддржувачки мрежи и менторски програми кои ќе им помогнат на жените да напредуваат во оваа индустрија.
Поминавме две истражувања кои се изведени од Фондацијата Метаморфозис во Македонија. Сега сакам да разгледаме истражувања кои се извршени во светот.
Родови модели во употребата на нови технологии
Истражувањето „Gendered patterns in use of new technologies“ од извештајот Gender Equality Index 2020 на Европскиот институт за родова еднаквост ја разгледува родовата димензија во пристапот, користењето и односот на луѓето кон новите дигитални технологии. Подолу е опширен преглед: клучни наоди, предизвици, импликации, и можни насоки за политика.
Цели и контекст на истражувањето
Да се разбере како родовите разлики се манифестираат во користењето, прифаќањето, довербата и самодовербата во однос на дигиталните технологии.
Да се идентификува кој има најчести пречки за пристап до технологија: врз основа на возраст, образование, социјален статус.
Да се истражат разликите меѓу земјите членки на ЕУ, со цел да се укаже каде се најголеми нееднаквостите и каде политиките можат да имаат најголем ефект.
Главни наоди
Поврзаност меѓу дигиталната трансформација и родовата еднаквост
Земјите што имаат подобри резултати во Gender Equality Index обично имаат и побрз развој на дигиталната економија и општество. Тоа е доказ дека напредокот во технологиите и дигитализацијата може да оди заедно со подобрување на родовата еднаквост.
Самодоверба и родови ставови кон технологијата
Жените, генерално, имаат помали нивоа на доверба во користењето на ИКТ-технологии, се чувствуваат повеќе анксиозно, имаат склоност кон потценување на сопствените способности.
Мажите пак попрво ја преценуваат својата способност.
Жените се почесто склони кон негативни перцепции за влијанието на дигитализацијата
Пристап до интернет и дигитални уреди
Во ЕУ, просечно, користењето на интернет секој ден е високo и меѓу мажи и меѓу жени (околу 78 % жени, 80 % мажи) но постојат значителни разлики според возраст и образование.
Жени на возраст 55-74 и жени со ниско ниво на образование значително заостануваат.
Пристапот до интернет на мобилен уред е исто така предмет на разлики: иако се шири, кај постара возраст и низок образовен статус, жените се поекстремно погодени.
Онлајн активности и професионална употреба
Во приватни цели (социјални мрежи, пребарување информации, образование), жените се доближуваат или дури превземаат предност во одредени активности.
Кога се работи за професионални активности (учество на професионални мрежи, користење на мобилен интернет за работа, скриптирање, програмирање, софтвер), жените значително заостануваат.
Во некои земји, разликите се многу големи. На пример, учество во LinkedIn и слични мрежи е доминантно кај мажи во повеќето држави, жените се проценуваат на многу пониски проценти.
Предизвици и бариери
Повеќеобразовни и старосни пречки: постари жени, жени со понизок образовен статус, често немаат доволна техничка обука или можности за учење на дигитални вештини.
Стандарди на дизајн и технологија: некои уреди не се направени според физиолошките или културните специфики на жените.
Стереотипи и културни очекувања: очекувањата што „жена не е добра во технологија“, импостор синдром, социјални притисоци – сето тоа влијае на тоа како жените се позиционираат во дигиталниот простор.
Безбедност и дигитална родово-базирана насилност: жени се изложени на повеќе дигитална агресија, уценување, онлајн малтретирање и сексуализација, што може да ги одвраќаа од користење на некои платформи или учество онлајн.
Заклучок
Истражувањето на Европскиот институт за родова еднаквост од 2020 година покажува дека иако дигиталната трансформација во Европа напредува брзо, родовиот јаз во користењето и пристапот до новите технологии сè уште е значаен. Иако жените денес имаат речиси ист пристап до интернет како мажите, разликите се појавуваат во начинот на користење, професионалната примена и довербата во сопствените дигитални вештини.
Жените во технологијата во Соединетите Американски Држави
Истражувањето „Women in Technology in the United States“ е објавено во 2023 година и го изработила I. Flair за EBSCO Research Starters, платформа која нуди академски истражувачки прегледи. Текстот е научно-едукативен материјал кој комбинира историски, општествени и статистички анализи за учеството на жените во технолошките полиња во САД.
Цели на истражувањето
Статијата го разгледува учеството и придонесот на жените во технолошките полиња во САД, вклучувајќи и истражување, инженерство, информатички технологии и сродни дисциплини. Целта е да се прикаже и историскиот развој како се движела положбата на жените и современите пречки што сѐ уште ги имаат, како и напорите и иницијативите за подобрување на еднаквоста по половиот принцип.
Историски контекст
По индустриската револуција, општествените улоги на мажите и жените биле многу строги: мажите биле насочувани кон работата надвор од домот, а жените повеќе кон домашните улоги.
Во минатото имало силни стереотипи кои велеле дека жените не се многу погодни за наука, технологија и инженерство. Овие стереотипи се манифестирале уште во детството преку играчки, образовни препораки и очекувања.
Примери на историски пионери се Ада Лавлејс (првата програмерка, предвидувајќи голем дел од концептот на алгоритми пред да се развие компјутерот кој ги користи), и „жените на ENIAC“ кои направиле значаен придонес во развојот на еден од првите електронски компјутери.
Современи статистики и трендови
Во 1970 година жените сочинуваа околу 8% од работната сила во STEM (наука, технологија, инженерство и математика) полињата во САД. До 2019 оваа бројка пораснала на околу 27%.
Напори за промена / иницијативи
Образовни програми кои ги охрабруваат девојчињата од млада возраст да се вклучат во STEM.
Менторство, стипендии, пракса и формални приходи за жените во технологија.
Промени на политика во компании во врска со родителство (одмор по раѓање, флексибилност, работа од дома) кои можат да помогнат.
Обидите да се отстранат стереотипите, преку маркетинг, медиуми, игри, медиумски прикажувања на жените во технологијата.
Заклучок
Заклучивме дека учеството на жените во технологијата во САД значително пораснало во последните децении, но родовата нееднаквост и понатаму е присутна во повеќе форми во пристапот до образование, во можностите за кариера и во платите. Иако денес жените имаат многу поголема видливост и влијание во технолошките професии, структуралните и културните бариери како стереотипи за „машки професии“, недостиг на ментори и непријателско работно опкружување сè уште го ограничуваат нивното напредување.
Заклучок
Од сето претходно изнесено може да се заклучи дека примената на информациските технологии во родовите студии претставува една од најзначајните современи области на интердисциплинарно истражување. Информациските технологии не само што ја олеснуваат обработката, анализата и визуелизацијата на податоците, туку овозможуваат и подлабоко разбирање на општествените нееднаквости и родовите односи. Тие создаваат алатки со кои можеме да ги следиме, анализираме и адресираме проблемите поврзани со родовата нерамноправност на локално и глобално ниво. Истражувањата спроведени и во Македонија и во светот покажуваат дека, и покрај напредокот, сè уште постојат значителни разлики меѓу половите во пристапот, користењето и можностите во дигиталниот простор. Во нашата држава, според Фондацијата Метаморфозис, родовиот јаз во ИТ секторот постепено се намалува, а жените сè повеќе се присутни во техничките и информатичките професии. Ова е позитивен тренд кој укажува на растечка свест, поголема достапност на образование и поддршка од институции и организации.
Од друга страна, европските и американските истражувања укажуваат дека глобално гледано, дигиталната родова разделба сè уште е присутна. Жените имаат речиси еднаков пристап до интернет, но постојат разлики во нивната самодоверба, професионална примена на технологијата и застапеност во лидерски и технички позиции. Иако постојат бројни иницијативи за охрабрување на жените во STEM и ИКТ полињата, сè уште е потребно систематско вложување во едукација, менторски програми и промена на општествените стереотипи. Во иднина, клучна улога ќе имаат дигиталната писменост, родово сензитивните политики и креирањето на технологии што ќе ги вклучуваат сите без разлика на род, возраст или социјален статус. Само преку рамноправен пристап до информациските технологии може да се обезбеди вистинска родова еднаквост и правичност во современото општество. Затоа, може да се заклучи дека технологијата не треба да се гледа само како технички инструмент, туку како средство за општествена промена и еманципација алатка преку која може да се изгради, еднакво општество за сите.
Литература
http://fzf.ukim.edu.mk/rodovi-studii/
https://www.finki.ukim.mk/mk/
https://platforma.aigender.net/
https://metamorphosis.org.mk/wp-content/uploads/2019/05/Gender-and-IT-Assesement-.pdf
https://metamorphosis.org.mk/en/blog/analysis-in-the-it-sector-in-north-macedonia-the-gap-between-men-and-women-almost-non-existent/
https://eige.europa.eu/publications-resources/toolkits-guides/gender-equality-index-2020-report/gendered-patterns-use-new-technologies?language_content_entity=en
https://www.ebsco.com/research-starters/women-s-studies-and-feminism/women-technology-united-states