Користење на вештачката интелигенција (AI) за унапредување на родовата еднаквост во академските истражувањаПредизвиците и потешкотиите на жените во ИТ индустријата Авторка Ана Саздова 1.Вовед Во последните неколку децении, информациските технологии (ИТ) прераснаа во еден од најважните двигатели на глобалниот економски и општествен развој. ИТ индустријата постојано расте и иновира, нудејќи огромни можности за вработување, кариерен напредок и влијание врз секојдневниот живот на луѓето. Сепак, и покрај нејзиниот напредок, индустријата останува длабоко погодена од родови нерамноправности, особено кога станува збор за вклученоста на жените. Историски гледано, учеството на жените во развојот на компјутерските науки не е занемарливо — пионерки како Ада Лавлејс, Грејс Хопер и многу други одиграле клучна улога во поставувањето на основите на оваа дисциплина. Сепак, со текот на времето, перцепцијата за технологијата како „машка домена“ доведе до маргинализација на жените и до системско исклучување од технолошките процеси и одлучувачките позиции. Денес, иако се бележат позитивни трендови, жените сè уште се соочуваат со значителни бариери кога станува збор за влез, задржување и напредување во ИТ секторот. Овие бариери не се ограничени само на технички или професионални аспекти, туку се длабоко вкоренети во културните, општествените и институционалните структури. Родови стереотипи, отсуство на соодветни улоги модели, пристрасност при регрутирање и унапредување, дискриминација, недостиг на поддршка за балансирање на семејниот и професионалниот живот – сето ова придонесува за ограничена застапеност на жените и за нивно недоволно искористување во ИТ индустријата. Дополнително, жените често се соочуваат со непријатна работна атмосфера, сексуално вознемирување или микроагресии, што ги демотивира да останат во индустријата или да се стремат кон лидерски позиции. Во светот сè повеќе се зборува за потребата од родова еднаквост и инклузија, особено во СТЕМ областа (наука, технологија, инженерство и математика), но резултатите сè уште не се доволни. Иако има бројни иницијативи за охрабрување на девојчињата да изберат ИТ образование и кариери, реалноста покажува дека тие често се соочуваат со повеќе пречки отколку нивните машки колеги, уште пред да влезат на пазарот на трудот. Целта на овој труд е да ги истражи главните предизвици и потешкотии со кои се соочуваат жените во ИТ индустријата, да ги анализира корените на овие проблеми и да ги идентификува можните решенија кои би довеле до поголема застапеност, рамноправност и инклузивност. Анализата ќе ги опфати културните и општествените норми, институционалните политики, како и личните искуства на жените кои се дел од оваа 3 индустрија. Преку оваа анализа, трудот има за цел да придонесе кон зголемување на свесноста за проблемот и да посочи на потребата од конкретни чекори кон градење на еднакви можности за сите, без оглед на полот. 2.Родови стереотипи од најрана возраст Уште од најраната возраст, девојчињата се изложени на длабоко вкоренети родови норми и општествени очекувања кои влијаат врз нивните интереси, самодоверба и идни избори на кариера. Од типот на играчки што им се нудат, до содржините во детските книги и филмови, па сè до начинот на кој наставниците и родителите комуницираат со нив — на девојчињата им се испраќа порака дека се „природно“ подобри во грижливи, емпатични и креативни професии, додека логичкото размислување, техничките вештини и лидерството им припаѓаат на машките улоги. Играчките за девојчиња често вклучуваат кукли, кујни, медицински сетови и предмети поврзани со нега и естетика, додека момчињата добиваат роботика, алатки, градежни комплети и играчки што поттикнуваат решавање на проблеми. Овој ранен пристап кон „родово обоени“ активности создава основа за перцепцијата дека технолошките и аналитичките области не се „соодветни“ за девојчињата. Дополнително, наставниците понекогаш несвесно покажуваат различни очекувања од машките и женските ученици — на пример, охрабрувајќи ги момчињата да решаваат сложени математички задачи, додека девојчињата добиваат пофалби за уредност или трудољубивост. Медиумите, филмовите и рекламите дополнително го зацврстуваат овој стереотип, прикажувајќи програмери, хакери и научници речиси исклучиво како мажи. Жените се претставени поретко во улога на експерти за технологија, а кога се присутни, тие често се маргинализирани, сведени на споредни или декоративни улоги. Овие репрезентации имаат моќно влијание врз детската перцепција на идентитет и способности. Како резултат, многу девојчиња на млада возраст веќе ја исклучуваат можноста да се занимаваат со компјутери, програмирање или инженерство, сметајќи дека тие области „не се за нив“. Ова води до создавање на родов јаз во самодовербата, каде девојчињата иако имаат исти или дури и подобри резултати од момчињата, помалку веруваат во своите способности во СТЕМ (наука, технологија, инженерство, математика) дисциплините. Овој ефект се засилува со текот на образовниот процес, особено во адолесценцијата, кога социјалниот притисок станува уште посилен. 4 Важно е да се истакне дека овие стереотипи не се природни или биолошки условени, туку се резултат на долгогодишно културно обликување. Истражувањата покажуваат дека кога девојчињата се изложени на неутрално претставени содржини и добиваат еднаква поддршка и охрабрување, нивниот интерес и учинок во техничките и аналитичките области значително се зголемува. Промената на овие стереотипи бара координиран напор од сите општествени чинители — семејството, училиштата, медиумите, и ИТ компаниите — со цел да се создаде средина во која девојчињата ќе се чувствуваат охрабрено, поддржано и инспирирано да се насочат кон ИТ и технологијата како природен избор за нивната иднина. 3.Општествени очекувања и притисок Во многу општества, па дури и во модерни и технолошки напредни средини, сè уште постојат длабоко вкоренети општествени очекувања во однос на „соодветните“ улоги за жените. Жените кои се одлучуваат за кариера во технологијата често се соочуваат со перцепции дека се „премногу амбициозни“, „премногу рационални“, или дека на некој начин ја занемаруваат својата „природна“ улога како мајки, сопруги и негувателки. Овие очекувања вршат значителен социјален притисок врз жените, поттикнувајќи чувство на вина, несоодветност или дури и отуѓеност. Во традиционално ориентирани култури, жените кои одлучуваат да инвестираат време и енергија во кариера во ИТ, која често вклучува долг работен ден, континуирано учење и динамична конкуренција, можат да се соочат со осуди од семејството или заедницата. Им се поставуваат прашања од типот: „Кога ќе имаш време за семејство?“, „Зошто избра толку тешка професија?“, или „Зарем не сакаш деца?“ — прашања кои ретко им се поставуваат на мажи со слични кариерни избори. Овој вид притисок не само што создава емоционален товар, туку и директно влијае врз одлуките на жените да ја напуштат или да не продолжат со кариера во ИТ. Покрај тоа, во работната средина, жените често се чувствуваат приморани да се прилагодат на машката култура за да бидат прифатени, со што се губи нивната автентичност и дополнително се зголемува чувството на изолација. Ако покажат асертивност или лидерски квалитети, може да бидат етикетирани како „тешки за соработка“, додека истите однесувања кај мажите се сметаат за професионализам и решителност. Овој двоен стандард води до дополнителен стрес и демотивација кај жените кои се стремат кон напредување. 5 Во контекст на менталното здравје, ваквите општествени очекувања и културен притисок можат да предизвикаат чувство на недоволност, анксиозност и дури и синдром на измамник (impostor syndrome), каде што жените постојано се сомневаат во сопствената компетентност, иако имаат објективно постигнување. Важно е да се разбере дека општествените очекувања не се неутрални: тие активно го обликуваат изборот, учеството и однесувањето на жените во професионалните сфери. Промената на овие норми бара долгорочна едукација, јавно промовирање на успешни жени во ИТ, како и создавање на поддржувачки политики во компаниите и институциите, кои ќе ја намалат социјалната стигма и ќе го охрабрат целосниот потенцијал на жените во оваа индустрија. 3.1 Притисок од семејството и блиската околина Покрај директните коментари и совети, притисокот од семејството често се јавува и во форма на неизречени очекувања. На пример, кога сестрата, мајката или другите женски членови од семејството не се професионално активни или работат во „традиционални“ професии, се создава модел на нормалност што младата жена чувствува дека треба да го следи. Дополнително, во патријархални семејства, образованието на жената може да се смета за секундарно наспроти нејзината иднина како сопруга. Се пренесува ставот дека „не вреди да вложуваш во нешто што подоцна нема да го работиш“, особено ако таа ќе биде домаќинка. Ова ја поткопува самодовербата и амбицијата уште пред да започне. Во одредени средини, дури и кога жената се одлучува да студира ИТ, нема практична поддршка – нема средства за дополнителни курсеви, недостасува охрабрување, или пак, таа е изложена на исмевање доколку има повисоки резултати од машките врсници. 3.2 Културен наратив за „женственост“ Многу жени во ИТ опишуваат искуства во кои чувствуваат дека мора да бираат меѓу автентичноста и прифатеноста. Ако сакаат да се вклопат во работна средина доминирана од мажи, често се чувствуваат принудени да го променат својот стил – било преку минимизирање на надворешниот изглед, или со прилагодување на однесувањето (да не бидат „премногу емотивни“ или „премногу тивки“). Овие културни очекувања ја ограничуваат слободата на изразување. Жените чувствуваат дека не можат да бидат целосно себе, туку мора постојано да калкулираат со својот изглед и тон на 6 говор. Дополнително, во дел од работните средини се среќава сексуализација на женското присуство – нивната експертиза се става под сомнеж, а се вреднува нивниот изглед. Овие фактори водат кон чувство на изолација и неприпадност, што негативно влијае врз менталното здравје, мотивацијата и долгорочната посветеност на кариерата. 3.3 Општенстевни очекувања за балан помеѓу ребота и семејство Иако формално многу компании тврдат дека поддржуваат баланс, во пракса жените често се соочуваат со санкционирање доколку побараат флексибилност – како на пример, намалено работно време, работа од дома, или родителско отсуство. Тие можат да бидат маргинализирани, изоставени од проекти, или етикетирани како „непосветени на кариерата“. Покрај тоа, жените ретко имаат доволно поддршка во приватниот живот. Домашната работа сѐ уште не е рамномерно поделена, па дури и кога двајцата партнери работат, жената најчесто ја носи тежината на домот и децата. Резултатот е хронична преоптовареност, емоционално исцрпување и чувство дека не може истовремено да биде добра мајка и добар професионалец. Некои жени, поради овие предизвици, се откажуваат од напредок или целосно ја напуштаат ИТ индустријата. 3.4 Стигматизација на амбицијата Овој феномен е дел од т.н. „double bind“ ефект: ако жената не покажува доволно амбиција, се смета за „неспособна за лидерство“, но ако покажува, се осудува како „непријатна“. Во многу случаи, женската амбиција мора да биде „омекната“ со постојано извинување и оправдување, нешто што не се очекува од мажите. Ова го отежнува нормалниот кариерен раст – жените се пооколно и помалку самоуверено се натпреваруваат за позиции, а понекогаш им се нудат „помалку ризични“ улоги од страв да не бидат „премногу нападни“. Дополнително, тие се често исклучени од неформални мрежи на влијание – дружења, состаноци или настани каде се носат важни одлуки, токму затоа што не се перципирани како „природни лидери“. 4. Разликите во платите Родовата нееднаквост во платите е еден од најупорните проблеми во ИТ индустријата, иако формално станува збор за сектор кој се претставува како прогресивен, иновативен и заснован 7 на меритократија. Според бројни истражувања од организации како World Economic Forum , Eurostat , OECD и LinkedIn , жените во технологијата во просек заработуваат меѓу 10% и 20% помалку од мажите кои работат на идентични позиции, со иста старосна доба, искуство и ниво на образование.Фактори што придонесуваат кон платниот јаз: Невидлива пристрасност при вработување и преговори Жените, особено на почетокот од кариерата, имаат тенденција да преговараат за пониски почетни плати во споредба со мажите. Ова е делумно поради културните норми кои ги учат жените да бидат „скромни“, но и поради страв од етикетирање како „премногу агресивни“. Работодавачите, пак, понекогаш нудат пониски суми токму затоа што очекуваат дека жените нема да побараат повеќе. Разлики во додатоци и бонуси Освен основната плата, значителен дел од приходот во ИТ доаѓа преку бонуси, акции и придобивки (benefits), кои исто така често се распределуваат непроцентуално. Истражувањата покажуваат дека мажите почесто добиваат бонуси поврзани со перформанс, додека жените се наградуваат со пониски износи или непарични пофалби.Намалени шанси за напредување Бидејќи жените поретко стигнуваат до повисоки позиции – како тим-лидери, проект менаџери или CTO-и – остануваат во улоги со пониска плата подолго време, што го продлабочува јазот со текот на годините. Овој ефект се нарекува „sticky floor“ – невидлив под кој ги држи жените на пониски позиции.Кариера со прекини или „пауза“ поради мајчинство Иако ИТ индустријата нуди флексибилност, жените кои земаат породилно отсуство или пауза поради грижа за семејство, често се казнети со стагнација на кариерата и платата. Во некои случаи, по враќањето, тие добиваат помалку одговорни задачи, или пак се изоставуваат од напредок.Недостаток на транспарентност Во многу компании не постои јасна политика за плати или јавен опсег на плата за одредена позиција. Ова овозможува поединечна дискреција при одредување на платите, што води кон нееднаквости кои долго остануваат незабележани.Последици од платниот јаз: Намалена економска моќ и независност на жените, што влијае и на нивната способност да инвестираат во образование, сопствени бизниси или станбени решенија.Одвраќање на нови генерации девојки кои преку медиуми и истражувања добиваат порака дека индустријата не нуди фер можности.Зголемен одлив на таленти — многу жени со искуство се одлучуваат да ја напуштат ИТ индустријата и да преминат во други сектори каде се чувствуваат поценети.Јаз во пензионирањето — долгорочно, овој платен јаз резултира и со помали придонеси и пензии, со што жените остануваат економски поранливи и во постара возраст.Решенија за намалување на платниот јаз:Воведување транспарентност во платите — компании треба да 8 објавуваат опсези на плати за секоја улога и да прават годишни анализи за родов баланс во плаќањето.Поттикнување на жените да преговараат преку обуки, програми за самодоверба и поддршка.Родово неутрални процеси за вработување и промоција – користење на blind recruitment и јасни критериуми за напредување.Менторски програми и поддршка за враќање по породилно – со цел да се надомести временската пауза без загуба на статус. 4.1 Менторски програми и дигитална поддршка Менторството претставува еден од најмоќните алатки за поддршка, оспособување и мотивирање на жените во ИТ индустријата. Кога е поткрепено со дигитална инфраструктура, тоа станува уште подостапно и ефикасно – особено за оние што живеат во средини со ограничен пристап до локални ИТ ресурси или професионални заедници.Менторството претставува двонасочен однос помеѓу искусен професионалец (ментор) и помалку искусна личност (менторирана), при што се разменуваат совети, насоки, професионални искуства и лична поддршка. Во контекст на жените во ИТ, оваа поддршка е особено важна поради следните причини:Намалување на чувството на изолација – многу жени се единствени во своите тимови или компании и немаат кому да се обратат при професионални или родови предизвици.Подобрување на самодовербата и мотивацијата – менторките и менторите можат да помогнат во надминување на „импостер синдромот“, кој е често присутен кај жените во технички области.Стратешко насочување на кариерата – менторите можат да дадат конкретни совети за развој на вештини, избирање специјализации, справување со конфликти, или дурипромена на работно место.Развој на мрежи и поврзување (networking) – преку менторот, менторираната личност може да влезе во нови професионални кругови, конференции, хакатони, проекти и работилници. Со појавата на различни платформи за поврзување, менторските програми не мора да бидат ограничени на физички простор или институција. Онлајн менторството нуди голем број предности:Пристап до глобални експерти – жена од помала земја или рурална средина може да биде менторирана од водечки професионалци во Google, Microsoft или стартап екосистемите.Флексибилност во времето – сесиите може да се одвиваат преку Zoom, Google Meet, Slack или Discord, во време кое им одговара на двете страни.Прилагодени платформи – постојат специјализирани платформи како MentorCruise, Lean In Circles, [SheMentors], [ADPList] и други, кои овозможуваат безбедно поврзување со проверени ментори во областа на технологијата.Континуирано учење – менторството често се комбинира со дигитални 9 ресурси (вебинари, курсеви, туторијали), што го забрзува развојот на вештини и експертиза.Видови на менторски програми како Формални програми во рамки на компании – поголемите ИТ фирми, како Microsoft, IBM, SAP и др., имаат внатрешни програми за менторство со цел поддршка на жени вработени во различни улоги.Универзитетски и невладини програми – многу факултети и организации нудат програми како „Women in Tech“, „Girls in STEM“, „Technovation“ и сл., каде студентките се поврзуваат со експертки.Peer-to peer менторство – млади жени со слично искуство се поддржуваат меѓусебно, споделувајќи ресурси, совети и решенија за заеднички предизвици.Предизвици и препораки:Недостаток на женски ментори – поради нискиот процент на жени на високи позиции, понекогаш е тешко да се најде женски ментор со искуство, што го зголемува значењето на ангажирање и на мажи како сојузници (allies).Потреба од долгорочна ангажираност – менторството е процес, а не еднократен настан. За да биде ефективно, потребна е посветеност и од двете страни.Обука на менторите – успешен ментор не е само експерт во својата област, туку и добар слушател, ментор и советодавец. Обуките за менторирање се клучни. 5.Недостаток на застапеност во лидерски позиции И покрај напредокот во родовата еднаквост и зголеменото учество на жените во ИТ индустријата, тие и понатаму се значително недозастапени на лидерски и менаџерски позиции. Жени со долгогодишно искуство, техничка експертиза и значајни постигнувања често се соочуваат со „невидлива бариера“ што ја ограничува нивната кариера – феномен познат како „стаклен таван“.Причини за ниската застапеностПристрасност и родови стереотипиЖените често се перцепираат како помалку „соодветни“ за улоги кои бараат одлучност, авторитет и контрола – особини кои традиционално се поврзуваат со машкоста.Одлуките за унапредување во хиерархијата често се засноваат на субјективни критериуми, кои несвесно фаворизираат мажи.Недостаток на женски ментори и улоги модели.Во компании каде што речиси сите раководители се мажи, помладите жени немаат соодветни улоги модели од кои можат да учат и со кои можат да се идентификуваат.Лидерите од ист пол често имаат поголема веројатност да менторираат колеги од сопствениот пол, што создава „мажеви клубови“ на врвот.Неформални мрежи на влијаниеОдлучувањето и унапредувањето често се одвиваат преку неформални врски и активности (како спортски настани, деловни ручеци или викенд состаноци), од кои жените често се исклучени.Баланс меѓу кариера и приватен животЛидерските позиции често бараат долг работен ангажман, 10 флексибилност за патувања и работа надвор од работното време. Жените, особено мајките, може да се соочат со предизвици во балансирањето на овие обврски со семејниот живот.Ниска самодоверба и перцепција за сопствените способностиПоради долгогодишна социјализација и недостаток на признание, многу жени чувствуваат дека не се „доволно добри“ за лидерски улоги, дури и кога имаат иста или подобра квалификација од машките колеги.Последици од оваа состојбаНедостаток на разновидност во одлучувањето – Одлуките што ги носат исклучиво мажи често не ги земаат предвид перспективите, искуствата и потребите на жените – што може да резултира со нееднакви политики и услови. – Кога младите девојки не гледаат жени на високи позиции во ИТ, се намалува и нивната мотивација и верување дека и тие можат да успеат таму.Губење на талент и креативност – Недоволното искористување на женскиот потенцијал значи губење на креативни идеи, иновативни решенија и различни пристапи кои можат да придонесат за раст на компанијата.Можни решенија и препораки Развивање на програми за менторство и лидерски тренинг за жени – Поддршка од постари и искусни професионалки кои веќе поминале низ системот може значително да го поттикне развојот на нови женски лидери.Политики за еднаква можност и транспарентност во унапредувањето – Компаниите треба да воспостават јасни и објективни критериуми за напредување и да вклучат родова перспектива во управувањето со човечки ресурси.Флексибилни работни услови – Обезбедување работни модели кои овозможуваат баланс меѓу работа и приватен живот (флексибилно работно време, работа од дома, поддршка при мајчинство).Подигнување на свеста кај менаџерите – Едукација за родова рамноправност, пристрасност и инклузивно лидерство може да доведе до пофер процеси на избор и промоција. 6.Заклучок Предизвиците и потешкотиите на жените во ИТ индустријата се резултат на сложена мрежа од културни, институционални и социјални фактори кои суштински влијаат врз нивната застапеност, напредок и професионална реализација. Родовиот стереотип кој ја претставува ИТ како „машка“ професија го намалува интересот и самодовербата кај девојчињата уште од најрана возраст, а потоа се продлабочува преку образовниот систем, работните култури и медиумските претстави. Жените често немаат видливи модели на успех со кои можат да се 11 идентификуваат, што резултира со чувство на изолираност и несигурност во професионалното опкружување. Дополнително, многу компании сè уште немаат развиени стратегии за унапредување на родовата еднаквост, што се рефлектира во нерамноправната застапеност на жените на раководни позиции, ограничените можности за унапредување, како и отсуството на менторски програми и поддршка. Пристрасноста – како свесна, така и несвесна – при процесите на вработување и напредување, го ограничува потенцијалот на жените да напредуваат во кариерата, дури и кога поседуваат исто или повисоко ниво на компетенции од своите машки колеги. Исто така, непостоењето на соодветни услови за балансирање на работниот и приватниот живот, особено во контекст на мајчинството и грижата за семејството, дополнително ја отежнува долгогодишната кариера во индустријата која бара постојано усовршување, ангажман и флексибилност. Овие фактори создаваат таканаречен „стаклен таван“, кој им оневозможува на жените да ги достигнат највисоките позиции во технолошките компании. Решавањето на овие проблеми бара координиран пристап од повеќе страни – државни институции, образовни установи, приватниот сектор и граѓанското општество. Потребни се системски и долгорочни мерки, како што се: реформа во наставните програми за поттикнување интерес кај девојчиња кон СТЕМ областа, создавање инклузивни работни средини, политики за еднакви можности, охрабрување на жени-лидерки и инвестирање во родова едукација и свесност. Зголемувањето на учеството на жените во ИТ не е само прашање на социјална правда и еднаквост, туку и суштинска потреба за одржлив развој, иновации и економска конкурентност. Истражувањата покажуваат дека разновидните тимови носат поголема креативност, подобра комуникација и повисока ефикасност при решавање проблеми. Затоа, изградбата на една ИТ индустрија која ќе биде подеднакво достапна и охрабрувачка за сите, независно од полот, претставува императив за иднината на оваа гранка и за општеството во целина. 7.Биографија 1. World Economic Forum. (2023). Closing the Gender Gap in Tech . Retrieved from https://www.weforum.org/reports/closing-the-gender-gap-in-tech 12 2. UN Women. (2022). Women in Digital Technology: Barriers and Opportunities . United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. 3. McKinsey & Company. (2021). Women in the Workplace 2021 . Available at https://www.mckinsey.com/featured-insights/diversity-and-inclusion/women-in-the workplace 4. Hewlett, S. A., & Rashid, R. (2020). Women in Tech: The Facts . National Center for Women & Information Technology. 5. European Institute for Gender Equality (EIGE). (2020). Gender Equality in the Digital Sector . Retrieved from https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2020/domain/digital sector 6. Smith, J. (2019). Breaking the Code: Women in IT and Leadership . Journal of Technology and Society, 12(3), 45-60. 13 Предизвиците и потешкотиите на жените во ИТ индустријата Авторка Ана Саздова 1.Вовед Во последните неколку децении, информациските технологии (ИТ) прераснаа во еден од најважните двигатели на глобалниот

Блог

Предизвиците и потешкотиите на жените во ИТ индустријата

Авторка Ана Саздова 1.Вовед Во последните неколку децении, информациските технологии (ИТ) прераснаа во еден од најважните двигатели на глобалниот економски и општествен развој. ИТ индустријата постојано расте и иновира, нудејќи огромни можности за вработување, кариерен напредок и влијание врз секојдневниот живот на луѓето. Сепак, и покрај нејзиниот напредок, индустријата останува…
Блог

Ефектот на алгоритамските препораки врз родовата еднаквост во дигиталните медиуми

Авторка Луна Делевска Вовед Во современото дигитално општество, алгоритмите претставуваат незаменлив дел од функционирањето на дигиталните медиуми. Тие управуваат со видливоста на содржините, ја обликуваат перцепцијата на корисниците и имаат значително влијание врз општествените норми. Алгоритамските препораки, кои се користат за селектирање и прикажување на содржини на платформи како што…
Блог

Жени иноватори во ИКТ: Скриената историја и современото невидливо влијание

Авторка Елена Костоска Вовед Информациските и комуникациските технологии (ИКТ) претставуваат еден од најмоќните двигатели на современиот свет. Од начинот на кој комуницираме и учиме, до тоа како работиме, водиме бизниси и градиме политики, ИКТ се присутни во сите сфери на животот. Но, и покрај нивната клучна улога, историјата на ИКТ,…
Блог

Aвтоматизација, вештачка интелигенција и нееднаквост: Чии работни позиции исчезнуваат најбрзо?

Авторка Марија Павличковска | Вовед Вештачката интелигенција (ВИ) станува сè поприсутна тема во денешното општество, внесувајќи промени во различни индустрии и преобликување на начинот на кој живееме и работиме. Нешто што пред неколку децении претставувало само научна фантастика, сега е клучен дел на технолошкиот развој во современиот свет. Како една…
Блог

Родови импликации на вештачката интелигенција: од алгоритамска пристрасност до феминистичка дигитална правда

Автор Филип Пенчиќ Технологија и род – контекст на 21 век Во ерата во која дигиталните технологии стануваат неразделен дел од секојдневието, неизбежно се поставува прашањето: дали нивниот развој и употреба навистина се неутрални, или пак ја рефлектираат и репродуцираат структурната нееднаквост на општеството? Вештачката интелигенција, иако често претставувана како…
Блог

Родови предрасуди во алгоритмите на вештачка интелигенција

Авторка Искра Стојчевска 2 1. ВОВЕД Во последните неколку децении, вештачката интелигенција (ВИ) прерасна од футуристички концепт во реалност што сè повеќе го обликува секојдневието на луѓето ширум светот. Оваа технологија наоѓа примена во широк спектар на области – од здравство и финансии, преку правосудство и образовни системи, до маркетинг,…
Блог

Алгоритамска пристрасност и родова нееднаквост во системите на вештачка интелигенција: технолошка нужност за етичка интервенција

Андреј Тасевкси Воведна дискусија за избраниот фокус: Во ерата на интензивна дигитализација, кога системите на вештачка интелигенција (ВИ) стануваат основа за донесување одлуки во области како што се здравство, вработување, правосудство и образование, сè почесто се појавуваат критички прашања околу нивната етичка употреба и можностите за дискриминација. Особено алармантен е…
Блог

Од „девојка во неволја“ до хероина: еволуција на женските ликови во видео игрите

Авторка Марија Данилова Вовед Во светот на видео игрите, женските ликови во минатото биле често прикажувани како споредни, пасивни или како класични „девојки во неволја“ кои требало да бидат спасени од машките јунаци. Во голем број од најпопуларните игри, жената не била активен носител на дејството, туку објект околу кој…
Блог

Гласови зад алгоритамот: Жените како двигатели на етичка и инклузивна ВИ

Авторка Марија Зографска Вовед Во современото општество, технологијата игра сè поголема улога во обликувањето на иднината на човештвото. Од сите технолошки достигнувања, вештачката интелигенција (ВИ) се издвојува како една од најреволуционерните и најбрзорастечки области што влијаат на сите аспекти од секојдневниот живот. ВИ има потенцијал не само да го…
Блог

Ерата на вештачката интелигенција: напредок или нееднаквост

Авторка Евгенија Јанкуловска Вовед Како што напредува вештачката интелигенција треба да почнеме повеќе да се запрашуваме на што сè таа има влијание во нашите животи. Таа сè подлабоко навлегува во одлуките што ги обликуваат човечките секојдневија, влијае на нашите одлуки и постапки. Сè почесто го прашуваме нашиот нов најдобар пријател…
Блог

Кога машините шепотат стари предрасуди: Родова пристрасност во дигиталната ера

Авторка Ангела Прилепчанска ВОВЕД Во последните децении, вештачката интелигенција стана клучен двигател на технолошкиот напредок и дигиталната трансформација. Нејзината употреба се распространува во најразлични сфери и во различни порцеси на донесување одлуки почнувајќи од здравството, финансиите, правосудството, образовнието, маркетинг, безбедност па дури и во процесот на вработување. Иако се верува…
Блог

Девојки, роботи и формули: Како AI може да ја смени играта во СТЕМ

АвторкаТеона Петрова Вовед Вештачката интелигенција (ВИ) денес зазема сè поголемо место во современото општество и има потенцијал да трансформира различни аспекти од секојдневниот живот. Таа се смета за една од најзначајните технологии на иднината и веќе има влијание врз образованието, здравството, финансиите, управувањето со податоци, безбедноста, па дури и…
Блог

Жените во STEM: Глобално учество, лични приказни и геополитички импликации

Автор Мартин Громбановски Апстракт Интеграцијата на жените во STEM (наука, технологија, инженерство, математика) областите е клучен фактор за економската виталност, социјалниот напредок и геополитичката сила. Сепак, зад графиконите и бројките лежат приказни на поединци чии аспирации се судираат со институционалните бариери и културните очекувања. Со вплетување на детални податоци, …
Блог

Розови кодови, сини податоци: Како вештачката интелигенција ги бои родовите разлики

Автор Драган Ризов Вовед Во современото дигитално општество, вештачката интелигенција (ВИ) претставува една од најтрансформативните технологии, со длабоко влијание врз сите аспекти на човековиот живот. Од автоматизација на работните процеси до персонализирани здравствени дијагнози, ВИ веќе го редефинира начинот на кој функционираме како поединци и како општество. Меѓутоа, иако оваа…
Блог

Улогата на дигиталните алатки и вештачката интелигенција во препознавањето, стимулирањето и спречувањето на говорот на омраза кон ЛГБТ+ заедницата

Авторка Слободанка Караманова Вовед Во време кога сè поголем дел од нашата комуникација, социјализација и информирање се одвива онлајн, дигиталните алатки и вештачката интелигенција почнуваат да играат сè поголема улога не само во тоа како се изразуваме, туку и во тоа како се справуваме со чувствителни општествени прашања. Една…
Блог

Родовата еднаквост во векот на вештачка интелигенција: Предизвици и можности во STEM полето

Автор Мартин Бошков 1. Вовед Во последните децении, има преголем напредок во технологијата кои го промени начинот на кој што живееме, работиме и учиме. Особено, вештачката интелигенција (AI) кои станува дел од секојдневните активности на нашиот живот како – препораки за алгоритми и препораки на социјални мрежи, одлуки во здравство,…
Блог

Гласот зад командата: разоткривање родови пристрасности кај гласовните AI асистенти

Автор Љупчо Ристов Апстракт Оваа семинарска работа ги истражува родовите пристрасности кај гласовните асистенти, фокусирајки се на начинот на кој тие се дизајнирани, создадени и користени во нашето современо општество. Особено внимание се посветува на фактот дека повеќето дигитални асистенти, како што се: Siri, Alexa и Google Assistant, користат женски…
Блог

Од податоци до дискриминација: Родовата димензија на вештачката интелигенција

Авторка Елена Иваноска Како АИ ги одразува и засилува социјалните и родови неправди Во современото општество, вештачката интелигенција (АИ) станува клучна технологија што влијае врз сите аспекти на животот – од здравството и образованието до пазарот на трудот и правосудството. Нејзината брза експанзија го поставува прашањето за тоа како алгоритмите…
Блог

Приватност и безбедност на жените во дигиталниот свет

Автор Mилош Цветковски Вовед Во современото општество, каде што дигиталната трансформација ги надминува границите на традиционалната комуникација, работа и образование, прашањето за приватноста и безбедноста на жените во виртуелниот простор станува не само технолошко, туку и длабоко општествено, политичко и етичко прашање. Со ширењето на интернетот и мобилните технологии, жените…
Блог

Анализа на родовата нееднаквост преку алгоритмите на вештачката интелегенција

Автор Александра Јошеска Вовед Со развојот на технологијата како и разните нови човекови креации силен замав зема Вештачката Интелегенција и алатките со кои располага истата. Како битен дел од секојдневниот живот на човекот Вештачката Интелегенција драстично му помогна на просечниот човек да се пробие во многу свери од животот…