Јована Трајческа ФИНКИ

Вовед

Родовата еднаквост се однесува на еднаквите права, одговорности и можности на сите поединци, без разлика на полот. Тоа имплицира дека се земаат предвид интересите, потребите и приоритетите и на жените и на мажите, со што се препознава различноста на различни групи жени и мажи. Родовата еднаквост не е само основно човеково право, туку и неопходна основа за мирен, просперитетен и одржлив свет. Концептот на родова еднаквост опфаќа повеќе од еднаква застапеност, тоа вклучува осигурување дека секој има исти можности за целосно учество во сите аспекти на животот. Ова вклучува еднаков пристап до образованието, здравството, работата и процесите на донесување одлуки, како и еднаков третман и заштита според законот. Родовата еднаквост се однесува и на распределбата на моќта и влијанието во општеството, со цел да се елиминираат структурните бариери и општествените норми кои ја продолжуваат дискриминацијата и нееднаквоста.

Придобивките од родовата еднаквост се огромни и влијаат на секој аспект од општеството. За економиите, тоа значи поголема работна сила, поразновидни вештини и иновативни решенија. За заедниците, тоа резултира со поздрави семејства, намалена сиромаштија и поотпорни социјални системи. За поединци, тоа значи слобода да се стремат кон лични амбиции, таленти и образование без ограничувања на традиционалните родови улоги или дискриминација.

И покрај напредокот во некои области, родовата нееднаквост останува сеприсутно прашање во светот, со разлики во приходите, моќта, образованието и здравствената заштита сè уште преовладуваат. Борбата за родова еднаквост се вкрстува и со други форми на дискриминација, како што се оние засновани на раса, етничка припадност, социоекономски статус, попреченост и сексуална ориентација, што ја прави сложен, но клучен аспект на социјалната правда и човековите права.

Стремежот за родова еднаквост е во тек и бара посветеност на сите сектори на општеството, вклучувајќи ги владите, бизнисите, образовните институции и граѓанското општество. Работејќи заедно за решавање на основните причини за родовата нееднаквост, можеме да создадеме по инклузивен, праведен свет за идните генерации.

Поврзаност на вештачка интелигенција и родова еднаквост

Врската помеѓу вештачката интелигенција (ВИ) и родовата еднаквост е сложена и значајна, опфаќајќи го потенцијалот на вештачката интелигенција за да ги предизвика и да ги овековечи родовите нееднаквости. Овој однос може да се истражи преку неколку клучни димензии:

• Ублажување на пристрасност и засилување

Системите за вештачка интелигенција може ненамерно да ги овековечат родовите предрасуди присутни во нивните податоци за обука, што доведува до резултати кои ги зајакнуваат стереотипите и нееднаквостите. На пример, вештачката интелигенција што се користи во процесите на вработување може да ги фаворизира машките кандидати пред женските кандидати ако се обучуваат за историски податоци што ја одразуваат машката доминација во одредени улоги. Спротивно на тоа, кога е дизајнирана со свесност и корективни мерки, вештачката интелигенција може да помогне да се идентификуваат и ублажат предрасудите во процесите на донесување одлуки, придонесувајќи за поправедни резултати.

• Застапеност во развојот на вештачката интелигенција

Родовиот јаз во областа на развој на вештачка интелигенција може да влијае на насоката на истражување и дизајнот на системите за вештачка интелигенција. Недостатокот на разновидност меѓу истражувачите и развивачите на вештачка интелигенција може да доведе до превидување на потребите и перспективите специфични за полот, што потенцијално ќе резултира со апликации за вештачка интелигенција кои целосно не ги решаваат, па дури и не ги влошуваат родовите разлики. Поттикнувањето на повеќе жени и небинарни поединци да влезат и да напредуваат во полето на вештачката интелигенција е од клучно значење за развој на инклузивни технологии кои земаат предвид различни искуства и потреби.

• Економски можности и предизвици

ВИ претставува можности за економско зајакнување, но исто така поставува предизвици за родовата еднаквост во работната сила. Технологиите за автоматизација и вештачка интелигенција можат да ги сменат работните места во секторите каде жените се премногу застапени, како што се административните и малопродажните позиции. Сепак, вештачката интелигенција, исто така, создава нови можности во технолошките сектори и може да биде алатка за претприемништво, обезбедувајќи платформи за жените да започнат и да ги развиваат своите бизниси.

• Образовен пристап и охрабрување

Вештачката интелигенција може да игра улога во затворањето на родовиот јаз во STEM образование (наука, технологија, инженерство и математика) преку обезбедување персонализирани искуства за учење, платформи за менторство и образовни содржини кои се ослободени од родови предрасуди. Ваквите иницијативи можат да поттикнат повеќе девојки и млади жени да продолжат со кариерата во технологијата, вклучително и вештачката интелигенција, придонесувајќи за поразновидна и инклузивна технолошка иднина.

• Здравје и благосостојба

Вештачката интелигенција има потенцијал да ги реши родовите разлики во здравствената заштита преку нудење персонализирани медицински совети, подобрување на дијагностичката точност за состојбите кои несразмерно ги погодуваат жените и олеснување на пристапот до здравствени информации и услуги. Сепак, осигурувањето дека решенијата за здравствена заштита на вештачката интелигенција се обучени за различни збирки на податоци е од суштинско значење за да се избегнат родовите предрасуди во препораките за медицинска дијагноза и третман.

• Безбедност и приватност

Технологиите на вештачката интелигенција можат да ја подобрат безбедноста на жените и другите ранливи популации преку апликации како што се предвидливо полициско работење и апликации за лична безбедност. Сепак, загриженоста за приватноста и потенцијалната злоупотреба на технологиите за вештачка интелигенција, како што е надзорот, ја нагласува потребата од етички размислувања и заштитни мерки за да се осигура дека овие технологии не ги нарушуваат индивидуалните права.

• Креирање политики и застапување

Вештачката интелигенција може да го поддржи застапувањето за родова еднаквост преку анализа на големи збирки на податоци за да се идентификуваат моделите на нееднаквост, информирање за развојот на политиките и оценување на ефективноста на иницијативите за родова еднаквост. Увидите управувани од вештачката интелигенција можат да им помогнат на креаторите на политики и активистите поефикасно да ги насочат своите напори и да го следат напредокот со текот на времето.

Врската помеѓу вештачката интелигенција и родовата еднаквост се карактеризира и со можности и со предизвици. Унапредувањето на родовата еднаквост преку вештачката интелигенција бара заеднички напори за справување со предрасудите, промовирање на различноста и вклучување во областите на вештачката интелигенција, обезбедување правичен пристап до придобивките од вештачката интелигенција и одговорно користење на вештачката интелигенција за поддршка на позитивните општествени промени.

Меѓусебното влијание на вештачката интелигенција и родовата еднаквост

Вештачката интелигенција може да има значително влијание врз родовата еднаквост во општеството, бидејќи може да влијае во намалувањето родовата дискриминација во разни аспекти на животот. Има повеќе примери на примената на ВИ во намалување на родовата дискриминација. Првиот пример се однесува можната улога на вештачката интелигенција во промоцијата на родовата еднаквост на работните места. Алгоритмите и системите на вештачка интелигенција можат да се користат за да ги идентификуваат и анализираат факторите кои влијаат на родовата дискриминација во процесите на вработување и напредување во кариерата. Со користење на овие информации, организациите можат да преземат мерки за да ги отстранат овие бариери и да работат кон создавање на еднакви можности за сите. Па сепак, извештајот на Обединетите Нации (ОН): „Ефектите на вештачката интелигенција врз работниот живот на жените“ (United Nations Educational 2022) го анализира влијанието на вештачката интелигенција врз жените на пазарот на трудот, и предупредува на можни несакани последици од врската на ВИ и родовата нееднаквост. Студијата ги разгледува предизвиците и можностите што ги нуди вештачката интелигенција во пет клучни области: пристап и дигитални вештини, учество на жени во АИ, доусовршување и усовршување, родови стереотипи и алгоритамска транспарентност, заклучува дека треба да се направат повеќе активности за да се задржат жените на работните места и да им се овозможи напредок во кариерата преку инвестирање во нивните дигитални вештини. Студијата исто така ја нагласува потребата од справување со „родовиот дигитален јаз“ кој ги намалува шансите на жените да најдат работа која бара дигитални вештини.

Второ, вештачката интелигенција може да се користи за да се подобрат услугите и поддршката за жртви на родово базирано насилство. Еден пример за користење на вештачка интелигенција (ВИ) во борбата против родово засновано насилство е наведен од страна на UN WOMAN (UN Women–Headquarters 2023). Станува збор за чет-бот кој ги поддржува преживеаните од сексуално насилство и напади. Овој ВИ- чет-бот им овозможува на жртвите да пристапат до информации и ресурси во безбеден и доверлив простор, без страв од стигма или осудување. Ова им помага на жените да се обидат да побарат помош и да ги искористат расположливите ресурси за поддршка, доколку им е потребна. Програмите на вештачка интелигенција можат да се развиваат на таков начин што ќе можат да идентификуваат и да одговорат на инциденти на насилство и да обезбедат информации за поддршка и ресурси за жртвите. Овие технологии можат да го зголемат капацитетот на службите за социјална работа и правосудството да се навремено и ефективно справат со овие проблеми.

Потенцијалот на вештачката интелигенција да промовира родова еднаквост во образованието е голема. Алгоритми може да се развијат за да ги анализираат и разберат причините за родовите разлики во постигнувањата на учениците и студентите, и да предложат интервенции кои можат да ја намалат дискриминацијата и да ја зголемат рамноправноста. Исто така, вештачката интелигенција може да се користи за да се развие персонализирано образование кој ги зголемува можностите и успешноста на сите ученици, без разлика на полот. Сепак, постојат и потенцијални предизвици и ограничувања во користењето на вештачка интелигенција за постигнување на родова еднаквост. Исто како и во контекст на развојот на ВИ, еден од главните проблеми во наведените примери е тоа што алгоритмите може да ги реплицираат и да ги потенцираат постоечките родови стереотипи и предрасуди, ако се развиени и тренирани на база на податоци со историски и културни дискриминација. Затоа, важно е да се развиваат и користат методи кои се сензитивни за родовите прашања и кои активно се обидуваат да ги намалат предрасудите и дискриминацијата.

На кој начин родовата еднаквост може придонесе кон подобро разбирање на потребите на корисниците на услугите на вештачката интелигенција во разни стопански и нестопански дејности е исто така важно прашање. Вклучувањето на лица од различни родови категории во развојот и примената на технологиите на вештачка интелигенција овозможува подобро разбирање на потребите, интересите и предизвиците на различните корисници. Ваквиот пристап може да го подобри квалитетот и ефикасноста на услугите и производите базирани на вештачка интелигенција. „Родовата разновидност“ има клучно влијание врз иновациите и креативноста во секторот на вештачка интелигенција. Тимовите составени од професионалци со различни родови позадини може да донесат различни идеи, перспективи и решенија на проблеми.

Освен корисничкиот аспект, родовата еднаквост може да игра клучна улога во развојот и успешната имплементација на технологиите на вештачка интелигенција. Кога професионалците од различни родови позадини се вклучени во процесот на развој, тестирање и примена на вештачка интелигенција, имаме сигурност дека алгоритмите и системите ќе бидат разработени со внимание на разновидните потреби и проблеми на сите корисници. Ова може да допринесе кон развој на иновативни и ефективни алгоритми, апликации и системи, кои ќе го подобрат квалитетот и опсегот на услугите на вештачка интелигенција. Сето тоа може да придонесе кон постигнување на лична и колективна благосостојба, со оглед на широкиот опсег на социјални, економски и културни фактори кои влијаат на креирање на апликативните решенија на ВИ.

Обезбедувајќи услови за родова еднаквост во секторот на вештачка интелигенција, може да се подобри ефикасноста и ефективноста на услугите засновани на вештачка интелигенција. Таквата состојба може да го овозможи одговорното и етичкото користење на технологиите, а исто така да го оспособи секторот да користи од своите потенцијали за придонес кон унапредување на општеството во целина. Родовата еднаквост е од клучно значење за успехот на вештачка интелигенција и треба да биде средишен елемент во развојот на политиките, законите и практиките кои ги регулираат овие технологии. Вклучувањето на лица со различна родова позадина во секторот на вештачка интелигенција може да допринесе кон подобрување на квалитетот и иновациите, како и да овозможи успешна имплементација на вештачка интелигенција. Исто така, ова може да допринесе кон постапување кон постојано и одржливо општество, кое ја отсликува и ги задоволува потребите на сите свои членови.

Начин на примена на вештачката интелигенција кон родова еднаквост

Кога доаѓа до за тоа “како работи” во контекст на вештачката интелигенција (ВИ) и нејзината употреба за унапредување на родова еднаквост, има неколку клучни области во кои ВИ се применува и начините на кои тие технологии функционираат:

• Анализа на податоци и откривање на предрасуди

Вештачката интелигенција работи со обработка и анализа на големи количини податоци за да идентификува обрасци, вклучително и потенцијални предрасуди. На пример, алгоритмите може да анализираат податоци од процесите на вработување и да откријат ако кандидати од одреден род се систематски занемарувани или недоволно застапени.

• Машинско учење и корекција на предрасуди

Системите на машинско учење се обучуваат да препознаваат и корегираат предрасуди во нивните предвидувања или одлуки. Ова може да вклучува техники како што се подесување на алгоритмите за да се осигура дека резултатите не се влијаени од небалансирани или предрасудени податоци.

• Персонализирано учење

ВИ може да обезбеди персонализирани учебни планови и ресурси кои ги охрабруваат девојчињата и жените да се насочат кон STEM областите. Ова се врши преку алгоритми кои ги препознаваат интересите и потребите на учениците и предлагаат содржини кои се прилагодени според нив.

• Развој на алатки за безбедност

ВИ системите можат да се користат за развој на апликации за лична безбедност, како што се апликации кои ги следат и анализираат патеките на корисниците во реално време за да предложат најбезбедни опции. Овие системи работат со анализа на географски податоци и статистики за криминал за да обезбедат препораки.

• Поддршка за претприемачи

ВИ може да се користи за создавање на платформи кои ги поврзуваат женските претприемачи со ресурси, ментори, и мрежи. Ова често вклучува користење на алгоритми за препорака кои можат да идентификуваат најкорисни ресурси базирани на потребите и интересите на претприемачите.

• Обработка на природни јазици

Технологии за обработка на природни јазици се користат  за анализа на јавни дискусии и социјални медиуми за да се идентификуваат трендови и ставови кон родовата еднаквост. Ова помага во разбирањето на јавното мислење и поддршката за политики и иницијативи за унапредување на родовата еднаквост.

Вештачката интелигенција работи со комбинирање на напредни алгоритми и големи количини податоци за да обезбеди решенија и алатки кои можат да придонесат кон унапредување на родовата еднаквост. Сепак, клучно е да се обезбеди дека овие технологии се развиваат и применуваат на начин кој активно работи на идентификување и намалување на предрасудите, наместо да ги зајакнуваат постоечките нееднаквости.

Предизвици на вештачката интелигенција и родовата еднаквост

Употребата на вештачка интелигенција (ВИ) за унапредување на родова еднаквост се соочува со низа предизвици кои бараат внимателен и етички пристап. Еден од најзначајните предизвици е постоењето на предрасуди во податочните сетови кои се користат за обука на ВИ системите, што може да доведе до нееднакви и неправедни исходи кои ги реплицираат или дури и зголемуваат постоечките родови нееднаквости. Исто така, недостатокот на диверзитет меѓу развивачите на ВИ може да доведе до создавање на алгоритми и апликации кои не ги земаат предвид различните перспективи и потреби, што е критично за развој на поеднакви и инклузивни технологии.

Приватноста и сигурноста на податоците стануваат сè позначајни со зголемената употреба на ВИ, особено за жените и маргинализираните групи кои се повеќе изложени на ризик од злоупотреба на нивните лични податоци. Развојот и примената на ВИ се соочуваат и со етички дилеми, вклучително и прашања околу автономијата, согласноста и контролата над алгоритамските одлуки, што бара етички размислувања за тоа како ВИ технологиите се користат.

Опасноста од зголемување на дигиталната делба е исто така значајна, бидејќи одредени групи население може да немаат пристап до новите технологии и потребното образование за нивно користење. Предизвикот на создавањето на одржливи и скалабилни ВИ решенија кои може да имаат долгорочен позитивен ефект на родовата еднаквост исто така бара континуирано финансирање, поддршка и унапредување на технологиите.

Мерењето на влијанието на ВИ на родовата еднаквост и обезбедувањето на отчетност за развивачите и корисниците на овие технологии е сложено, но критично за гарантирање дека тие придонесуваат кон позитивни социјални промени. Адресирањето на овие предизвици бара колаборативен пристап меѓу влади, приватниот сектор, академската заедница и цивилното општество со цел да се развијат одговорни, етички и инклузивни ВИ технологии кои активно работат на унапредување на родовата еднаквост.

Позитивни и негативни страни

Вештачката интелигенција (ВИ) во контекстот на унапредувањето на родова еднаквост носи со себе и позитивни и негативни аспекти. Разбирањето на овие две страни е клучно за развојот и имплементацијата на ВИ технологии кои вистински придонесуваат кон позитивни социјални промени.

Позитивни Страни

• Подобрување на објективноста: ВИ може да помогне во намалувањето на човечките предрасуди во одлучувањето, како на пример во процесите на вработување, со анализа на податоци на начин кој се обидува да биде повеќе објективен.
• Персонализирани образовни искуства: ВИ овозможува развој на персонализирани учебни програми кои може да ги мотивираат девојчињата и жените да се вклучат и напредуваат во STEM полињата.
• Подобрени здравствени исходи: ВИ може значително да придонесе кон подобрување на здравствените исходи за жени преку прецизна дијагностика и персонализиран третман, особено за состојби кои се специфични или почести кај жени.
• Економско овластување: ВИ може да обезбеди алатки и платформи кои ги поддржуваат жените претприемачи и работници, отворајќи нови можности за економско овластување и самостојност.
• Подобрување на безбедноста: ВИ апликации може да се користат за подобрување на личната безбедност на жените преку предупредувања и системи за следење кои дејствуваат превентивно против насилство.

Негативни Страни

• Репродукција на предрасуди: Ако не се внимава, ВИ системите може да ги реплицираат постоечките друштвени и родови предрасуди присутни во тренинг податоците, водејќи кон нееднакви и несправедливи исходи.
• Дигитална делба: Нееднаквиот пристап до технологија и образование може да доведе до зголемување на дигиталната делба, оставајќи некои жени и девојчиња позади во технолошкиот напредок.
• Загуба на работни места: Автоматизацијата и ВИ може да предизвикаат загуба на работни места во индустрии каде што преовладуваат жените, особено во административни и нискоквалификувани улоги.
• Приватност и сигурност: Зголемената употреба на ВИ во мониторинг и анализа може да предизвика проблеми поврзани со приватноста и сигурноста на податоците, особено за чувствителни информации.
• Етички и морални проблеми: Развојот и употребата на ВИ во друштвените прашања носат со себе етички и морални дилеми, особено околу прашањата на согласност, пристап и контрола над алгоритмите и нивните одлуки.

Разбирањето и адресирањето на овие позитивни и негативни страни е суштинско за создавање на балансиран пристап кон употребата на ВИ во стремежот кон родова еднаквост. Клучно е да се воспостават строги етички рамки и протоколи за развој на ВИ, кои ќе гарантираат дека технологијата се користи на начин кој заштитува и унапредува правата и благосостојбата на сите луѓе, без оглед на нивниот род.

Примери од секојдневниот живот

Проекти за oткривање и корекција на предрасуди во вработувањето

HireVue е платформа за интервјуирање која користи ВИ за анализа на видео интервјуа. Таа е дизајнирана да оценува кандидати базирано на нивните одговори и невербални сигнали, со цел да се намали човечката предрасуда во процесот на вработување. Сепак, HireVue работи активно на унапредување на своите алгоритми за да се осигура дека тие не ги реплицираат постоечките предрасуди.

Образовни платформи кои ги охрабруваат жените во STEM

Code.org: Оваа непрофитна организација нуди онлајн курсеви и ресурси за учење на програмирање за ученици од сите возрасти. ВИ се користи за персонализација на учебната содржина и за навигација на корисниците низ образовниот материјал, со посебен акцент на охрабрување на девојчињата да се вклучат во STEM области.

Алатки за здравствена дијагностика кои се фокусираат на женски здравствени прашања

PathAI: Компанија која користи ВИ за подобрување на точноста на патолошките дијагнози. ВИ алгоритмите може да се користат за идентификување на заболувања кои се чести кај жени, како што се рак на дојка, со поголема прецизност и конзистентност отколку традиционалните методи.

Платформи за финансиско овластување на жени

Ellevest: Инвестициска платформа дизајнирана со фокус на финансиските цели и предизвиците кои најчесто ги среќаваат жените. ВИ се користи за креирање на персонализирани инвестициски стратегии кои ги земаат предвид уникатните аспекти на животот и кариерата на жените.

Апликации за безбедност на основа на локација

Safetipin: Апликација која користи податоци собрани од корисниците и ВИ за да ги оцени областите според нивната безбедност, особено за жени кои патуваат навечер. ВИ анализира фотографии и податоци.

Заклучок

Во заклучок, употребата на вештачка интелигенција за унапредување на родова еднаквост има потенцијал да придонесе кон постизбор на поеднаквост и инклузивност во сите аспекти на нашето општество. Сепак, предизвиците кои ги има во воведувањето на овие технологии бараат одговорен и пристапен пристап.  Неопходно е да се премостат предрасудите во тренинг податоците и да се обезбеди диверзитет во развојот на ВИ. Заедно со тоа, безбедноста и приватноста на личните податоци мора да бидат високо на редот на денот, со особен акцент на заштита на податоците на жените и другите маргинализирани групи.

Од есенцијална важност е исто така да се разгледаат и етичките импликации на користењето на ВИ во овој контекст, вклучувајќи ги и прашањата за согласност, одговорност и прашањата околу приватноста.

И на крај, континуираното мерење на влијанието и отчетноста во користењето на ВИ е клучно за да се обезбеди дека овие технологии се користат на начин кој заисто придонесува кон унапредување на родовата еднаквост. Само со интегрирање на овие пристапи може да се создаде вистински позитивно влијание на ВИ врз родовата еднаквост и да се создаде поеднаквост во сите сегменти на општеството.

Користена литература

• “Gender Bias in Artificial Intelligence: The Intersection of Race, Ethnicity, and Gender”, Sharon R. Johnson
• “Artificial Unintelligence: How Computers Misunderstand the World”, Meredith Broussard
• “Technically Wrong: Sexist Apps, Biased Algorithms, and Other Threats of Toxic Tech”, Sara Wachter-Boettcher
• Artificial Intelligence and Gender Equality: Key Findings of UNESCO’S Global Dialogue 2020
• Родова еднаквост (mtsp.gov.mk)
• Вештачката интелигенција како медиум за промоција на родовата еднаквост и нејзина интеграција во научните истражувања (fakulteti.mk)

UN Women – Headquarters