Артан Мемеди
Вовед
Жените се сè уште недоволно застапени на клучни работни позиции во развојот и
примената на вештачката интелигенција на глобално ниво. Оваа нееднаквост не се
огледа само во бројот на жени вработени во оваа област, туку и во податоците што се
користат за обучување на ВИ системите. Како резултат на тоа, се намалуваат
можностите за менторство и професионален напредок, што дополнително го
продлабочува циклусот на нивно исклучување.
Доколку податоците за обучување на ВИ модели не ја одразуваат доволно застапеноста
на жените, тоа може да доведе до дискриминаторски предрасуди во алгоритмите.
Ваквата пристрасност може да има сериозни последици, особено во области како што е
здравствената дијагностика. На пример, ако алгоритмите не ги земат предвид
специфичните физиолошки карактеристики и потреби на жените, тоа може да
резултира со неетична или неточна примена на технологијата. Иако е од суштинско
значење жените да бидат подеднакво вклучени во развојот на ВИ, нивната застапеност
и понатаму останува значително ниска.
Анализа на истражувањето за учеството на жените во технолошкиот сектор и
вештачката интелигенција
За да се добие поцелосна слика, истражувачите спровеле анкета со четири различни
категории испитанички:
➢ Жени со повеќе од две години работно искуство во технолошкиот сектор
(27%)
➢ Жени со помалку од две години искуство во технолошката индустрија
(12%)
➢ Жени кои работат во други сектори, но размислуваат за кариера во
технологијата (31%)
➢ Жени кои не работат и немаат интерес за технолошката индустрија (30%)
Ова истражување покажа дека стереотипот според кој жените имаат помал интерес за
технологија и вештачка интелигенција во однос на мажите не е заснован на реални
податоци. Всушност, 68% од испитаничките веќе користеле барем една алатка за
вештачка интелигенција, додека 61% изразиле желба да научат повеќе за ваквите
технологии и нивната примена.
Интересно е што премостувањето на родовиот јаз не беше главна грижа за
испитаничките – за разлика од експертите за вештачка интелигенција, тие не ги
перципираа овие технологии како особено пристрасни. Ова може да укажува на
различни перспективи за пристрасноста или на недоволна свесност за нејзиното
влијание во технолошката индустрија.
Наместо тоа, жените често имале различни негативни сфаќања и погрешни претстави
за вештачката интелигенција, најчесто поврзани со загриженоста за замената на
работните места, заштитата на личните податоци и влијанието врз човечките односи.
Дополнително, некои од пречките биле од практична природа – 12% од 61% од жените
кои покажале интерес за дополнителна обука во областа на вештачката интелигенција
изјавиле дека немаат доволно време за учење. Дури половина од испитаничките кои не
биле заинтересирани за натамошно образование ја посочиле временската ограниченост
како главна пречка.
Предизвици и бариери за жените во вештачката интелигенција
Стереотипите и предрасудите имаат длабоко и повеќеслојно влијание, создавајќи
пречки кои започнуваат уште во детството и продолжуваат низ целиот професионален
пат. Истражувањата покажуваат дека овие стереотипи се формираат уште во раната
возраст, кога девојчињата добиваат директни и индиректни пораки дека математиката,
науката и технологијата се „машки“ области. Овие пораки значително влијаат на
нивната самодоверба и амбиции, што подоцна се одразува на нивниот избор на
образование и кариера.
Во академската сфера, жените кои работат во STEM областите често се соочуваат со
„синдромот на измамник“ (импостер синдром), кој е дополнително засилен од
културните предрасуди што ја доведуваат во прашање нивната компетентност и
посветеност. Истражувањата покажуваат дека жените научнички и инженерки често
мораат да вложат значително повеќе труд за да докажат дека се подеднакво способни
како нивните машки колеги. Оваа психолошка оптовареност може да доведе до замор,
зголемен стрес и дури до напуштање на кариерата, со што уште повеќе се
продлабочува родовиот јаз во овие професии.
Работната средина во технолошкиот и научниот сектор често се води според
традиционално машки норми и очекувања, што создава непријатна атмосфера за
жените. Во многу компании од оваа индустрија, доминира таканаречената „машка
клуб“ култура, што резултира со ограничен пристап на жените до неформални
професионални мрежи и можности за менторство. Покрај тоа, жените се соочуваат со
микроагресии и суптилни облици на дискриминација, како што е потценување на
нивниот придонес или претпоставки дека нивниот успех е резултат на позитивна
дискриминација, а не на нивните реални способности.
Овие стереотипи имаат значително влијание и врз процесите на вработување и
напредување. И покрај еднаквите квалификации, жените кандидати често се оценуваат
како помалку компетентни во споредба со мажите. Оваа пристрасност се рефлектира и
во статистиките, кои покажуваат дека само мал дел од високите менаџерски позиции
во технолошките компании се заземени од жени. Ваквата состојба резултира со
недостаток на женски улоги кои би можеле да послужат како инспирација и пример за
идните генерации.
Медиумите и општествените наративи дополнително придонесуваат за зацврстување
на овие стереотипи, бидејќи научниците и технолозите најчесто се прикажуваат како
мажи, додека успешните жени во овие полиња се претставуваат како исклучок, а не
како норма. Ваквата перцепција создава циклус на самоисполнувачко пророштво –
недоволната видливост на жените во овие професии ги обесхрабрува идните генерации
да се насочат кон кариери во технологијата и науката. Сепак, позитивен аспект е што
сѐ повеќе организации и институции работат на решавање на овие предизвици, преку
воспоставување програми за менторство, спроведување на инклузивни политики за
вработување и иницијативи насочени кон промена на организациската култура.
Потенцијалот на ВИ за унапредување на родова еднаквост
Вештачката интелигенција (ВИ) има значителен потенцијал да придонесе кон родовата
еднаквост, бидејќи може да обработува огромни количини на податоци, да открива
родови предрасуди и да предлага начини за нивно отстранување. Една од клучните
придобивки на ВИ е нејзината примена во процесите на регрутирање и селекција, каде
што алгоритмите можат да бидат дизајнирани така што ќе ги елиминираат несвесните
пристрасности кои честопати доведуваат до дискриминација на жените. На пример, со
анонимизирање на податоците од апликациите за работа, ВИ може да помогне
кандидатите да бидат оценувани исклучиво врз основа на нивните квалификации и
искуство, а не според нивниот пол или род.
Покрај тоа, ВИ се користи за анализа на родовите разлики во платите и напредокот во
кариерата, овозможувајќи им на организациите да ги идентификуваат и решат
структурните нееднаквости. Преку автоматизирани системи за мониторинг,
компаниите можат подобро да ја следат распределбата на ресурсите и можностите
помеѓу мажите и жените. Дополнително, ВИ може да креира персонализирани
програми за обука и професионален развој, поттикнувајќи ги жените да ги унапредат
своите дигитални и технолошки вештини, со што ќе се намали родовиот јаз во
технолошките сектори.
Сепак, за да се искористат овие можности, од суштинско значење е да се осигура дека
самите ВИ системи не ги репродуцираат или зацврстуваат постојните родови
стереотипи. Ова подразбира внимателен развој на алгоритмите, нивно постојано
следење и анализирање, како и вклучување на различни перспективи во процесот на
создавање на ВИ технологии.
Иницијативи и политики за зголемување на учеството на жените во ВИ
Потребата за повеќе жени да учествуваат во секторот СТЕМ е сè поитна. Во март 2023
година, Комисијата на ОН за статусот на жените ќе биде домаќин на најголемиот собир
на жени ширум светот на кој ќе се разговара за CSW67 (2023) Приоритетна
тема”Иновации и технолошки промени и образование во дигиталната ера за
постигнување родова еднаквост и зајакнување на сите жени и девојки“. Оваа тема не
може да биде порелевантна или поважна.
Според УНЕСКО, жените и девојчињата имаат 25 проценти помали шанси од мажите
да знаат како да користат дигитална технологија за основни задачи, четири пати
помала веројатност да знаат како да програмираат компјутери и 13 пати помала
веројатност да поднесат барање за технолошки патент. На жените им недостасуваат и
основни дигитални алатки како мобилен телефон, како што е прикажано на картата
подолу. Во моментот кога во секој сектор доминира нова и нова технологија, овие
податоци покажуваат дека дигиталниот јаз кај жените продолжува да се зголемува.
Заклучок
Жените сè уште се недоволно застапени во развојот и примената на вештачката
интелигенција, што создава значајни предизвици во однос на родовата еднаквост во
технолошкиот сектор. Оваа нееднаквост не само што ја ограничува нивната можност за
напредок, туку и доведува до репродукција на пристрасни алгоритми кои можат
негативно да влијаат врз жените. Истражувањата покажуваат дека интересот на жените
за ВИ не е помал во споредба со мажите, но се соочуваат со бариери како што се
родовите стереотипи, недостатокот на поддршка и ограничени можности за менторство
и професионален развој.
Литература
- https://mk.council.science/blog/achieving-gender-equality-stem/
- https://okno.mk/node/103510
- https://it.mk/zhenite-vo-tsie-imaat-otezhnati-uslovi-za-uchestvo-vo-razvojot-na
veshtachkata-inteligentsija/