Никола Ивановски
Вовед
СТЕМ образованието е широк концепт кој опфаќа настава и учење во областите на науката, технологијата, инженерството и математиката на сите нивоа на образование. Поттикнувањето на повеќе ученици да изберат кариера во СТЕМ има економски придобивки во однос на подготвеноста на една земја. Сепак, сè уште постои родов јаз, односно поделба во оваа област. Имено, уделот на жените во СТЕМ е сè уште помал од уделот на мажите ширум светот. Затоа, од огромно значење е да се поттикнат повеќе девојки да избираат СТЕМ предмети и кариери во СТЕМ и да се поддржат жените кои избираат кариера во СТЕМ.
Родовата еднаквост во СТЕМ не само што е важно прашање за обезбедување на еднакви можности за сите, туку и за поддршка на напредокот на човечкото
општество. Од рана возраст, децата формираат ставови, претпоставки и очекувања врз основа на социјалните влијанија кои доаѓаат од семејството, училиштето и пошироката околина. Токму затоа, сметам дека образовниот систем и тоа како има клучна улога во обликувањето на идните генерации и во промовирањето на родова еднаквост, а особено во областите како што се СТЕМ. Во текот на нивното образовно патување, децата се изложени на различни модели и стереотипи, а образовниот систем може да создаде средина во која сите ученици, без разлика на пол, ќе имаат еднакви можности да се изразат, да истражуваат и да учат во некоја од областите од СТЕМ. Девојчињата често се соочуваат со бариери како што се раните бракови, родовото насилство и културните норми на кои им е приоритет образованието на момчињата. За да се постигне родова еднаквост во образованието, од клучно значење е да се елиминираат овие бариери и да се обезбеди еднаков пристап до квалитетно образование за сите. Инвестирањето во образованието на девојчињата има долгорочни придобивки, вклучувајќи подобрување на здравјето, намалена сиромаштија и зголемени економски можности.
Родови стереотипи: Информираност,свесност и искуства на младите
Младите на глобално ниво се изложени на стереотипи и стереотипизирање. Многу млади луѓе живеат во средини во кои секојдневно се погодени од традиционалните машки или женски стереотипи. Присуството на родови стереотипи и предрасуди за и помеѓу младите го попречува и ограничува нивниот пристап до каква било еднаквост на положба или статус во општеството; родовите стереотипи и предрасуди можат да бидат бариери за постигнување други цели за еднаквост на младите. Пристапот до донесувањето одлуки станува потежок и недостапен. На крајот, присуството на родови стереотипи и предрасуди може да влијае на пристапот до ресурси на младите,
особено на девојките и младите жени, соочувајќи се со ситуации во кои немаат глас при одлучувањето и /или во коишто не уживаат права, почит и поддршка.
Влијанието на стереотипите и нивната превенција
Од рана возраст, многу деца се соочуваат со стереотипи кои ги ограничуваат нивните избори и амбиции, желби и соништа. За жал, многу од овие стереотипи се засновани на родот, при што се смета дека мажите се подобри во математика и физика, додека жените се позаслужни во хуманистичките науки. Во образованието, оваа поделба може да создаде нерамноправни можности, со тоа што девојките можеби ќе се чувствуваат повеќе привлечени кон други области и ќе ги избегнуваат СТЕМ дисциплините. Клучната задача на образовниот систем е да ја разбие оваа предрасуда.
Образовните институции треба активно да работат на создавање на инклузивни и родово неутрални материјали и активности. На пример, воведувањето на активности кои ја поттикнуваат љубопитноста во науката, технологијата и математиката, без разлика на полот, може да им помогне на девојчињата да се чувствуваат подеднакво
заинтересирани и способни како и момчињата. Наставниците можат да користат прирачници за примена на родова сензитивност во образованието, како и примери од реалниот живот на успешни жени во СТЕМ и да демонстрираат дека овие области не се резервирани само за мажите.[1]
Улогата на образованието во охрабрувањето на девојчињата да изберат кариера во СТЕМ
На Слика 1 е прикажана Оценката на учениците за улогата на образовниот систем во поттикнување избор на кариера во СТЕМ, податоци собрани во рамки на проектот „STEM≡quality“ кој се спроведуваше во С. Македонија и Србија со ученици од основите училишта.
Извор: Теренско истражување на Македонија2025 и Теренско истражување на Фондација Ана и Владе Дивац.[2]
Од ова може да се види дека учениците во двете земји потполно се согласуваат дека кариерата во СТЕМ е подеднакво соодветна за жените и мажите, дека жените се подеднакво успешни како и мажите во СТЕМ професиите и дека нивните семејства ги ценат жените со кариера во СТЕМ ги ценат.
Родова еднаквост во образовните системи за изучување наука, технологија, инженерство и математика (СТЕМ)
„Само 20 жени, во споредба со 572 мажи, имаат освоено Нобелова награда за физика, хемија или медицина, во периодот 1901-2019 год. oткако Мариja Кири, како прва жена, ја освои оваа награда за физика во 1903 година. Денес, само 28% од сите истражувачи во светот се жени и само 35% од сите запишани сту денти на факултетите за природни и технички науки се жени. Ваквите огромни разлики и големата нееднаквост, не се случајни. Ниту една земја не смее да си дозволи да се губат талентите на половина од нејзината популација, без разлика на тоа какви ставови преовладуваат кон жените“ (УНЕСКО).[4]
Голем број девојчиња заостануваат во својот развој и напредување поради родови стереотипи, ро дова дискриминација, социјални норми и очекувања кои се одразуваат на квалитетот на нивното образованието и интересот на училишните предметите што ги учат. Во многу земји, на глобално ниво, девојчињата и жените се соочуваат со ограничени можности во однос на образовните патишта што им се отворени. Најчесто,
социјалните и културните очекувања ги поттикнуваат момчињата и девојчињата да се определуваат за родово стереотипизрани области за студиии на високото образование. Како резултат на тоа, девојчињата и жените значително по малку се запишуваат на студии од областа на науката, технологијата, инженерството и математката – CTEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics). Дури и во пониските нивоа на образование присутни се родови поделби околу предметите за кои учениците се поттикнуваат да ги преферира ат и да се фокусираат на нивното
изучување. Ваквата состојба понатаму се одразува во изборот на професиите. Интересен е податокот дека соодносот на запшани студенти на техничките/математич ките факултети, според пол, е 1:2 до 1:3 во корист на машките. Според истражувањата, нема биолошка или генетска причина дека момчињата покажуваат поголем интерес и дека имаат поголеми способности при учењето на СТЕМ предметите. Наместо тоа, дока зите покажуваат дека социјалните, културните и родовите норми влијаат на начинот на кој девој чињата и момчињата учат и како се поттикнуваат што да учат. За девојчињата честопати се вели дека немаат аспирации за СТЕМ предметите, што најчесто е резултат на процесот на социјализација и стереотипите кои им се пренесуваат уште од најрана возраст.[5]
Менторство и поттикнување на креативноста
Родовата еднаквост во СТЕМ не само што се постигнува преку размена на знаења, туку и преку лични примери и менторство. Поголем број менторски програми за девојки кои се занимаваат со наука и технологија може да имаат огромно влијание врз нивниот избор на професија. Учениците треба да имаат пристап до жени-лидери во СТЕМ, кои ќе служат како примери и кои ќе ги охрабрат да го следат својот пат.
Исто така, образовниот систем треба да поттикнува креативноста преку мултидисциплинарни пристапи кои ги интегрираат СТЕМ со други области како што се уметноста и социјалните науки. Ова би помогнало на сите ученици, вклучително и на девојките, да ја сфатат и вредноста и потенцијалот на СТЕМ во различни контексти.[6]
Клучни родови индикатори кои недостасуваат:
– Родов јаз во платите (нееднаквост во платите меѓу мажите и жените во СТЕМ професиите)
– Родов пензиски јаз
– Неплатен труд за нега
– Недостаток на истакнување на успешни жени
Примери за успешна иницијатива за родова еднаквост
1. „Програмата за девојки“ на организацијата Фонд Малала (Malala Fund), која им ги дава на девојчињата потребните алатки за да се залагаат за образование и еднаквост во нивните заедници и платформа за светот да го слушне нивниот глас. Со поддршка на младински активисти, инвестирање во локални организации и засилување на гласовите на младите жени, Фондот Малала создава свет во кој девојките имаат поддршка да се справат со бариерите кои стојат на патот на нивните соништа.
2. Успешен пример за родова еднаквост на работното место е Mastercard, каде што од 2021 година жените заработуваат $1,00 за секој $1,00 долар што мажите го заработуваат, а 81% од интервјуата на избраните кандидати вклучуваат жени. (Social Talent).[7]
3.На глобално ниво постојат бројни успешни иницијативи и организации кои работат на намалување на родовата нееднаквост во СТЕМ областите. Една од најзначајните е Girls Who Code, основана од Решма Сауџани во 2012 година. Оваа организација има за цел да ги инспирира девојчињата да се приклучат кон светот на технологијата и компјутерските науки, преку обезбедување на можности за едукација, менторство и практична работа. Програмите на Girls Who Code се насочени кон развој на технички и меки вештини, како и градење самодоверба кај девојчињата за нивниот успех во СТЕМ секторите.
4.Women in Tech® Global е меѓународна организација која има за цел да ја намали родовата нееднаквост и да ги поттикне жените активно да се вклучат во технолошката сфера. Нивната работа се темели на четири главни столбови: едукација, претприемништво, дигитална инклузија и застапување. Преку овие области, организацијата се стреми да ги опреми жените со потребните вештини за успешна кариера во СТЕМ, да ги поддржи женските претприемачи и лидери, да обезбеди универзален пристап до дигитални ресурси и да се спротивстави на родовите предрасуди кои постојат во технолошката индустрија. Нивната визија е да создадат општество каде жените и девојките имаат можност да успеваат во технолошките дисциплини, обликувајќи ја иднината со самодоверба и извонредност.
5.Girl Develop It (GDI) е непрофитна организација која се фокусира на обезбедување ресурси за жените кои сакаат да ја изградат својата кариера во софтверскиот развој. Основана во 2010 година во Њујорк, оваа организација нуди достапни програми наменети за возрасни жени кои се заинтересирани за веб и софтверски развој, во поддржувачка и инклузивна средина.
Мисијата на GDI е да им овозможи на жените, независно од нивната финансиска состојба, етничка припадност, образовен статус или позадина, да стекнат практични знаења за креирање веб-страници и програмирање. Преку своите интерактивни часови и практични активности, организацијата ги инспирира жените да ги развијат своите вештини и самодоверба во технолошката сфера.
Финска како позитивен пример за родова еднаквост
Финска е втора најдобра земја во светот за да бидеш жена, и трета земја во светот за родова еднаквост. Во оваа европска земја, жените уживаат еднакви права со мажите и учествуваат како во политичките, така и во социјално економските делувања.
Успехот на Финска во полето на родова еднаквост се должи на унапредување на статусот на жената уште во раните години во историјата, но и одржување на таквата традиција низ годините.
Финска е првата земја во светот која што го овозможила правото на глас на жените уште во 1906 година, но е и земја каде што за прв пат на избори се избрала жена пратеничка во финскиот парламент. Сите највисоки политички функции во државате биле предводени од жени додека пратеничките места започнувајќи од деведесетите се помеѓу 40% женска застапеност, што е пресликана и во локалната власт, иако не постојат никакви законски обврзувања или изборни квоти. Мнозинстово политички партии самоиницијативно имаат дефинирано балансирана родова застапеност на своите кандидатски листи.
Две клучни работи за успехот на Финска се историјата на земјата и вредносниот систем. Родовата еднаквост во Финска се перцепира како основна вредност и социјална норма, која што е дел од образовниот систем и се учи како вредност од многу мала возраст.
Финска има долга историја со интегрирање на родовата еднаквост во политиките, владините програми и активности, но и во други аспекти на општествениот живот. Финската влада го донела првиот акциски план за родова еднаквост уште во 1980 година, со цел промовирање на правата на жените и нивната вклученост во општеството како национална стратегија. Ваквата практика продолжува и до денес, и во континуитет се работи на оваа тематика и постигнување на се поголем прогрес. Во склоп на самиот владин состав постои и назначен министер за родова еднаквост, но и оддел за родова еднаквост што активно ги координира активностите на државните институции и тела и промовира родова еднаквост на секое ниво.
Образованието е еднакво важно во етаблирање на родовата еднаквост како социјална норма, а образовните програми вклучуваат особен осврт на важните општествени и културни врености.
Заклучок
Иако младите се делумно запознаени со придобивките од родовата еднаквост, односно кои услови треба да ги исполнува едно општество за да постигне целосна родова еднаквост, сепак информираноста е нецелосна и има потреба од подигање на свеста и родова сензибилизација на младите. Родовите стереотипи кај младите се пред сè поврзани со однесувањето на момчињата и девојчињата, нивниот надворешен изглед, односно облеката, како и карактеристиките кои би требало да ги имаат жените и мажите, пасивноста наспроти доминантноста. Родовите стереотипи се длабоко интернализирани и не можат да се променат за краток временски период.
Образовниот систем има голема одговорност за промовирање на родовата еднаквост во СТЕМ од најмала возраст. Преку инклузивни наставни програми, менторство, активна поддршка од семејствата и кршење на стереотипите, можеме да создадеме средина каде што и девојките и момчињата ќе имаат еднакви можности да се развиваат и да ги истражуваат своите научни и технолошки интереси. За да се постигне ова, потребни се продолжени напори и соработка помеѓу образовните институции, семејствата и заедницата, за да се обезбеди фер и еднаков пристап за сите, без разлика на родот.[8]
Користена литература
[1]Како да ја зајакнеме позицијата на жените во општеството? – МИР фондација [2]Divac, Fondacija Ana i Vlade Divac – DONIRAJ
[3]https://www.ihr.org.mk..
[4]nms.org.mk/wp-content/uploads/2023/10/MKD-Analiza-Rodova-neednakvost-kaj mladite.pdf
[5]https://www.macedonia2025.com/wp-content/uploads/2019/06/Makedonija-2025- STEM-study_%D0%9C%D0%90%D0%9A.pdf
[6]Gender Responsive Pedagogy, A Toolkit for Teachers and Schools, FAWE, 2018 [7]Gender in Education Network in Asia-Pacifi c (GENIA) Toolkit, UNESCO 2019 [8]European Cooperation Projects Medium Scale (CREA-CULT-2025-COOP-2) – Alda Europe