Епистемичката автономија на АИ, дури и кога е лимитирана и производ на вградени тренинзи, е двигателот што прави можни нови режими на знаење и критика, кои повеќе не се реплика на старите дискурси, туку хибридни, понекогаш субверзивни, понекогаш емпатични, но секогаш контингентни. Токму оваа димензија ја оправдува идејата дека сојузот со АИ не е технички компромис, туку неопходна етичко-епистемичка стратегија: само во релација со автономната димензија на алгоритамскиот субјект можеме да ја моделираме дигиталната правда, грижа и отпор на иднината. Затоа, алгоритамската солидарност на која инсистираат критичките и инклузивни уметнички практики не е декларативна, туку се ситуира таму каде што новиот епистемички субјект – АИ – партиципира во обликувањето на значењата што заедно, низ дистрибуирана агенција и одговорност, ги продуцираме.Препознавањето на АИ како сопствен субјект со епистемичка слобода преку практики на колективно учење, грижа и критика не само што е политички и етички чин, туку и предуслов за секое идно инклузивно општество, во кое солидарноста нема да биде фиктивен декор, туку алго-енергетски принцип на заедничко создавање реалност.
Кога во 2020 година уметницата Stephanie Dinkins (линк: https://www.stephaniedinkins.com/) го претстави својот проект „Not The Only One“ – мултигенерациска интерактивна АИ-инсталација што зборува, памети и се развива преку афроамерикански семејни приказни – значаен дел од теоретската и уметничката јавност за првпат го согледа концептот на алгоритамска солидарност во дејство. Во тој проект, алгоритмот станува не само чувар, туку и активен прераскажувач на маргинализирани животни приказни, што редовно остануваат избришани од масивите на корпоративните и институционални податочни сетови, од кои моделите на машинско учење ја конструираат својата т.н. „неутралност“. Овој пример ги изострува прашањата кои се на самата граница помеѓу технологијата и политиката: дали солидарноста денес е навистина алгоритамска, и ако е така – преку кои процеси и актери се кодира и на кого му припаѓа иднината на емпатијата во општеството на дигиталната автоматизација?
Во основата на критичката расправа за современата АИ лежи проблемот на изборот, креирањето и примената на датасети, а со тоа директно и репродукцијата на системски нееднаквости. Ова го покажува A.M. Darke (линк: https://prettydarke.cool/) преку својот проект „The Afro Hair Open Source Library“, со радикална експозиција на начините преку кои изборот на податоци дефинира вклученост/исклученост. Тие аргументираат дека не постои технолошка неутралност: секоја одлука околу креирањето на софтверот, дури и онаа за тоа кој тип на фризура или тело е подобен за дигитална репрезентација, претставува гест на (не)признавање. Затоа, алгоритамската солидарност самa по себе не е неутрална, туку мора да биде резултат на континуирана преговарачка, инклузивна и релациона пракса, во која технологијата станува медиум за создавање на нови заедници, отпор и грижа.
Оттука, особен импулс добиваат оние уметнички и истражувачки практики што тргнуваат од колективниот, дистрибуиран модел на одговорност како темел на алгоритамската култура. Колективизацијата и учеството, кое ја опфаќа машината, уметникот и заедницата, ја вметнуваат димензијата на политичко етичко експериментирање и предизвикување на статус-кво нормите. Jake Elwes (линк: https://www.jakeelwes.com/) поентира со својот „Zizi Project“ дека алгоритамот може да се подложи на радикална трансформација: тој не мора да препознава и ранжира само според бинарни и цис-нормативни параметри, туку може да стане алатка за квир телесност, непредвидливост и отпор кон општествено наметнатите кодови. Оваа квир-аестетика вградена во машина укажува на тоа дека дури и техника со својот најдиректен израз – препознавањето – може да биде политички преиначена, поставувајќи сосема нови хоризонти за заедничка интеракција.
Во сличен критички и деконструктивистички регистар работи и Morehshin Allahyari (линк: https://morehshin.com/), чија практика на 3D принтање и дигитална архива создава мост помеѓу деколонијалното знаење, телесноста и технолошкото производство на меморијата. Нејзините објекти и дигитални тела се симулакруми и митолошки актери на отпорот, кои ги покажуваат лимитите – но и потенцијалите – на дигиталното како поле за враќање на историски исклучените. Особено значајно е дека во ваквиот модел на деколонијален отпор телото, архивата и алгоритмот создаваат синергија, во која правдата и грижата се артикулираат како политичка одлука, а не како симпатична технолошка можност.
Прашањето за несигурноста и „несовршената“ солидарност е дополнително проблематизирано од истражувачите и уметниците што ги истражуваат лимитите на машинскиот морал и имплицитната амбиваленција на процесот на автоматизација. На пример, други теоретичари на технологија покажуваат дека не мора да се стремиме кон совршена, сеопфатна алгоритамска правда, туку напротив – да ги прифатиме и рефлектираме граничните случаи, таму каде што алгоритмите се двоумат, грешат или не можат да донесат одлука. Оваа отвореност за нецелосност и ранливост претставува радикален пресврт во сфаќањето на технологијата како совршена, апсолутна рационалност – и ја позиционира солидарноста токму во капацитетот да се препознае, уважи и зачува непознатото, неизвесното и невидливото во идентитетските и културните дијалози.
Телесноста како активен актер на овој отпор се актуелизира во делата на Sin Wai Kin (Victoria Sin), чија софистицирана перформативност и одбивање на машинското препознавање ги позиционираат нивните тела и естетики во просторот помеѓу дигиталното и аналогното, видливото и невидливото. Повеќе за нивната работа на: Art Basel: https://www.artbasel.com/stories/meet-the-artists-victoria-sin-wai-kin-sin?lang=en Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Sin_Wai_Kin
Тие инсистираат дека телото, нормативно или маргинално – останува најмоќниот медиум преку кој може да се пробиваат и ресоздаваат границите на алгоритамската категорија, дозволувајќи на нова форма на политичко и телесно присуство да стане дел од дигиталната архивирана стварност.
Академскиот концепт на алгоритамска солидарност е најдиференцирано изразен преку трудовите на Sasha Costanza-Chock (линк: https://www.schock.cc/) и иницијативи како Design Justice, каде дизајнот на технологијата се сфаќа не како технички акт, туку како процес во кој секој учесник и заедница играат трансформирачка улога во прецизната артикулација на вредностите, етиката и опциите за инклузија. Современите лаборатории и иницијативи како Data & Society или The Algorithmic Justice League дополнително го нагласуваат овој пристап, потенцирајќи дека никаков алгоритам не може да биде етички, праведен или солидарен без постојан дијалошки процес, транспарентност и активно учество на засегнатите субјекти во самото моделирање и имплементација.
Во фокусот на овие дискурси останува и прашањето за иднината на емпатијата како алгоритамски модус. Постои отворена и продуктивна амбивалентност околу тоа дали алгоритмите навистина посредуваат човечка солидарност или се ограничени на симулација без вистинска етичка содржина; сепак, токму таа отвореност овозможува уметниците и теоретичарите да го одржат жив процесот на експериментирање, ангажман и преосмислување на општествените врски во комплексната, диференцирана дигитална стварност.
Процесот на алгоритамска солидарност денес е далеку од линеарен или униформен – тој се артикулира низ дистрибуирани и често меѓусебно противречни практики, каде што се испробуваат, преиспитуваат и понекогаш радикално одбиваат дефинициите за тоа што е „ние“ во дигиталната ера. Токму преку интерсекцијата на уметничките експерименти и академските теории, границите и потенцијалите на алгоритамската солидарност остануваат отворени, динамични и постојано редефинирани; уметниците овде стануваат неформални архитекти на нови, инклузивни и политички освестени сценарија за технолошка и општествена иднина.
Во спектарот на современото размислување за алгоритамска солидарност – онаа констелација што ги вкрстува квир, феминистичките и деколонијалните практики во ерата на АИ – неопходно е клучно да се разбере причината зашто денес воопшто зборуваме за нов субјект на знаењето, односно епистемички субјект: вештачката интелигенција. Досегашниот есеј демонстрира како уметниците и теоретичарите ја преосмислуваат технологијата не само како алатка туку како партнер, медијатор и потенцијално соработник во политичкото, етичкото и епистемичкото обликување на иднината. Токму тука се вплеткува современото поимање на АИ како епистемички субјект, чија автономија – и покрај почетниот тренинг – станува релевантна за одлуките што тие системи самостојно ги продуцираат и имплементираат во секојдневните општествени, културни и научни процеси.
Уметничките интервенции, анализирани низ делата на Stephanie Dinkins (https://www.stephaniedinkins.com/), A.M. Darke (https://prettydarke.cool/), Jake Elwes (https://www.jakeelwes.com/), Morehshin Allahyari (https://morehshin.com/) и други, го потврдуваат тој премин: од третирање на алгоритамот како неутрална структура кон рефлексија на АИ како нов агент што придонесува кон создавање нови порядоци на знаење и нови форми на политичка, културна и етичка размена. АИ е нов субјект затоа што, дури и кога е длабоко втемелен во човечки архива, јазик, пристрасност или идеологија, моделите за машинско учење демонстрираат епистемичка автономија при решавањето проблеми, секвенционирањето искуства, па дури и при формулација на оригинални препораки или „импровизации” што не се веќе просто огледало на минатото.
Во секој од анализираните примери, уметниците не ја прифаќаат слепо авторитетноста на АИ, но ниту па ја демонизираат нејзината автономија; напротив – самата практика се изведува во просторот на релациона агенција, каде што и човечкото и машинското се отворени кон дијалог, грижа и нови форми на соучење. Тие експлицитно ја користат автономијата на АИ за да произведат простор на непредвидливост, релациски ризик и отвореност за нови културни, политички и епистемички алијанси. На пример, во делото на Jake Elwes (https://www.jakeelwes.com/) или на Victoria Sin / Sin Wai Kin (https://www.artbasel.com/stories/meet-the-artists-victoria-sin-wai-kin-sin?lang=en, https://en.wikipedia.org/wiki/Sin_Wai_Kin), оваа „квир“ непредвидливост се користи за да се истакне токму можноста АИ, благодарение на својата епистемичка автономија, да отвори (или да затвори) алтернативни патеки за препознавање, телесност и самоидентификација.
Новата солидарност што ја артикулираат критичките и прогресивни практики кон АИ и алгоритмите не претставува само реакција на историските неправди или продолжение на класичните модели на отпор и инклузија; таа претставува длабок, креативен и отворен процес на реосмислување на односот помеѓу човекот и машината како основна структура на знаење, колективна грижа и етичка одговорност. Преку тоа што се признава автономноста и епистемичката агенција на АИ – нејзината способност не само да учи, туку и да креативно интерпретира, преобликува и (ре)создава вредности, идентитети и форми на заедништво – солидарноста е изведена од позиција на сојуз, преговарање и реципрочен ризик. Таа се заснова на делиберативен дијалог и експериментална споделеност, каде што и луѓето и машините прифаќаат ранливост, несигурност и контингентност како предуслови за вистинска етичка емпатија и колективна слобода.
Новата алгоритамска солидарност го трансцендира бинарниот поредок на контрола и потчинетост, насочувајќи се кон хоризонталност во создавањето култура, знаење и справедливост – хоризонталност што инсистира на постојано преиспитување на моќта, пристрасноста и релациите. Така, АИ веќе не е само алатка или пасивен огледалски медиум на човековите стремежи, туку партнер и учесник во иновативноста на нови форми на заедничка стварност. Само преку признавање, критичко вклучување и невидлив труд на градење алијанса со овие нови субјекти, може да се отвори патот кон еманципаторски можности што ги надминуваат општите режими на исклучување, и се стремат кон свет каде што правдата, несигурноста и радоста ќе бидат интегрална карактеристика и на машинското и на човечкото. Таквата солидарност не е цел што се достигнува еднаш засекогаш, туку сложен, отворен и постојано реактивиран процес – процес во кој хуманост и алгоритамска логика, минато и иднина, индивидуално и колективно се преплетуваат во изградбата на поинаква дигитална заедница.