Елена Алексовска
Скопје, 2025
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Вовед
Во текот на последните неколку децении, развојот на Вештачката интелигенција (ВИ) значително го трансформираше секојдневниот живот, економијата и различни индустрии. Вештачката интелигенција се користи во широк спектар на апликации, од социјалните медиуми и маркетинг, до здравство, финансии и образованието.
Меѓутоа, како и со многу други технолошки иновации, вештачката интелигенција има потенцијал да ги рефлектира или дури да ги зголеми постојаните нееднаквости во општеството, вклучувајќи ја родовата еднаквост, односно нееднаквост. Иако вештачката интелигенција може да придонесе за родова еднаквост преку различни начини, истовремено постојат ризици дека ќе ги репродуцира родовите стереотипи, особено кога се користат пристрасни алгоритми.
Оваа работа има за цел да истражи како вештачката интелигенција може да ги унапреди и промовира родовата еднаквост, како и да го разгледа нејзиното влијание на родовите стереотипи во општеството. Можеме да видиме како ВИ влијае на општествените норми и обрасци на однесување, со особено внимание на начинот на кој ја обликува нашата перцепција за родот и раната имплементација на технологиите на глобално ниво.
3
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Апстракт
Со напредокот на Вештачката интелигенција, создадени се нови можности за унапредување на родовата еднаквост, но истовремено и нови предизвици, како што се родовите пристрасности во алгоритамските системи. Оваа работа ја истражува улогата на ВИ во промовирањето на родова еднаквост, како и негативните ефекти кои произлегуваат од репродукцијата на родови стереотипи преку овие технологии.
ВИ, како алатка во новото дигитално општество, има потенцијал да создаде промени во начинот на кој се интерпретираат и обработуваат родовите улоги. Во рамките на истражувањето се разгледуваат инклузивните алгоритми и можностите кои ги нуди ВИ за намалување на родовите пристрасности во образованието, здравството и работната сила.
Исто така, ги анализира успешните примери на иницијативи за промоција на родовата еднаквост преку ВИ, со посебен акцент на важноста на различноста и инклузивноста во развојот на овие технологии. На крајот, ќе се понудат препораки како да се максимизира позитивниот ефект на ВИ на родовата еднаквост и како да се намалат ризиците од неговата злоупотреба.
4
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Вештачка интелигенција и нејзиното влијание на општеството 1.1. Основи на Вештачката интелигенција
Вештачката интелигенција (ВИ) претставува компјутерска програма која има способност да учи и да извршува задачи кои традиционално се сметаат за интелигентни. Ова вклучува процеси како што се препознавање на говор, разбирање на природен јазик, анализа на податоци и донесување одлуки. На пример, ВИ се користи во само-возечките автомобили, препознавањето на слики, предвидувањето на трендови и многу други апликации. Развојот на ВИ е предизвикан од напредокот во машинското учење, кое овозможува на компјутерите да се учат од огромни количини податоци и да се подобруваат во извршувањето на задачи без да бидат експлицитно програмирани за тоа.
Еден од најголемите придобивки на ВИ е нејзината способност да ја подобри ефикасноста на системите и да создаде нови можности за автоматизација. Сепак, ова исто така поставува важни прашања во однос на безбедноста, приватноста и моралните аспекти на нејзината примена. Со оглед на тоа што ВИ има потенцијал да влијае на сите области на општеството, од економија до лични односи, потребно е постојано да се следи нејзиниот развој и примената.
1.2. Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Со зголемената употреба на ВИ, постојат нови можности за унапредување на родовата еднаквост. ВИ може да игра клучна улога во осигурувањето дека сите луѓе, без оглед на пол, имаат еднакви можности и пристап до ресурси, како што се образованието, работните места и здравствената заштита. На пример, ВИ може да се користи во процесите на селекција за работа, каде што автоматизираните системи можат да се развиваат за да се елиминираат пристрасностите кои можат да ги фаворизираат еден пол пред другиот. Ова е особено важно во професиите кои традиционално се сметаат за „машки“ професии, како што се инженерството и технологијата.
Сепак, иако постојат многу можности, важно е да се напомене дека ВИ исто така може да биде фактор за дополнително зголемување на родовата нееднаквост ако
5
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
не се користи правилно. Ако алгоритмите што ги користат системите за ВИ не се доволно внимателни или ако се базирани на историски податоци кои ја одразуваат постоечката нееднаквост, тие можат да ги репродуцираат старите стереотипи и да ја влошат ситуацијата.
6
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Родови стереотипи и Вештачка интелигенција
2.1. Како ВИ може да ги репродуцира родовите стереотипи
Една од главните загрижености во врска со ВИ е дека алгоритмите, доколку не се соодветно обучени, можат да ги репродуцираат родовите стереотипи кои постојат во општеството. Ова се случува кога системите за ВИ се обучуваат со историски податоци, кои можат да вклучуваат пристрасности во однос на родот. На пример, ако алгоритмот се користи за вработување, а податоците што се користат се од претходни вработувања, кои претходно фаворизирале мажи во одредени индустрии, алгоритмот може да генерира резултати кои ја продолжуваат таа тенденција.
Многу истражувања покажуваат дека автоматизираните системи, вклучувајќи ги оние кои ги користат компаниите за вработување или за одредување на кредибилитет на кандидатите, често покажуваат склоности кон мажи во областите како што се технолошки и научни професии. Тоа доведува до тоа дека жените имаат помалку шанси за вработување или напредување во овие индустрии, дури и ако имаат исто ниво на образование и квалификации.
2.2. Примери на родови пристрасности во ВИ
Пример за тоа е алгоритмот на компанијата Amazon, кој беше пријавен за неговата пристрасност кон мажите при селекцијата на кандидати за работа. Алгоритмот бил обучен на податоци од минатото, а тие податоци покажале дека повеќето кандидати за технолошки позиции во Amazon биле мажи, што довело до тоа алгоритмот да ги приоритизира мажите, а да ги дискриминира жените. Слични примери на пристрасности се јавуваат и во дигиталните платформи за препораки, каде што алгоритмите за препорака на содржина можат да ги промовираат стереотипите за тоа што е „женско“ или „машко“, како што е прикажувањето на жените само во контексти на убавина и модни индустрии, а мажите во области на спорт, автомобилска индустрија и технологија.
7
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Како Вештачката интелигенција може да ги намали родовите стереотипи
3.1. Примената на инклузивни алгоритми
Да се минимизира влијанието на родовите пристрасности, важно е да се дизајнираат инклузивни алгоритми кои не се базирани само на историски податоци, туку ги земаат предвид различните фактори кои можат да влијаат на резултатите. Примената на инклузивни алгоритми подразбира интеграција на најновите теории и методи кои осигуруваат дека сите кандидати, без разлика на пол, имаат еднакви можности. На пример, ако се развива систем за препорака во контекст на образованието, тој треба да ги препознава интересите и вештините на учениците, а не само нивниот пол или претходни искуства.
3.2. ВИ како катализатор за промена
Вештачката интелигенција има потенцијал да биде моќен катализатор за промена во многу области на општеството, вклучувајќи ја и родовата еднаквост. ВИ може да помогне да се создадат нови стандарди и да се зголеми пристапот до ресурси и можности за сите, независно од нивниот пол. Со користењето на ВИ, можат да се создадат платформи кои нудат инклузивни решенија, како што се онлајн програми за обука, мрежи за менторство и автоматизирани системи за избор на кандидати кои ги елиминираат пристрасностите врз основа на пол.
Во контекст на родовата еднаквост, ВИ може да ја смени динамиката во традиционално доминираните машки области, како што се инженерството и технологијата, создавајќи повеќе инклузивни и различни тимови. Со напредокот на машинското учење и природниот јазик, ВИ може да се користи за да се создадат системи кои подобро ги разбираат потребите на различните полови и ја промовираат еднаквоста во однос на платите, шансите за вработување и пристапот до образовни ресурси. На пример, алатки засновани на ВИ можат да помагаат во идентификување и отстранување на родовите пристрасности при доделување финансиски средства за истражување, што им овозможува на жените
8
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
и девојките да имаат еднаков пристап до средства и поддршка во своите научни и технолошки потфати.
Интересно е што ВИ може да придонесе и за ментална и емоционална поддршка. Развивањето на виртуелни асистенти и разговорни системи кои се базирани на ВИ може да помогне во создавање на безбедни простори за жени да ги споделат своите искуства, да побараат помош и да се поврзат со ментори и други професионалци. Преку оваа дигитална платформа, жените можат да се обучуваат, советуваат и да добиваат поддршка во својата кариера, без да се соочуваат со родови бариери кои ги ограничуваат можностите во физичките средини.
9
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Примери за успешни иницијативи во промовирањето на родовата еднаквост преку ВИ
4.1. Програми за образование и поддршка на жени во технологијата
Програми и иницијативи како „Girls Who Code“ и „Women Who Code“ се примери за успешни обиди да се охрабрат девојките и жените да влезат во светот на технологијата и ВИ. Овие програми не само што им обезбедуваат ресурси и обука во области на компјутерски науки, туку ги учат жените како да ги користат технологиите за да ја променат својата кариера и да создадат иновации во индустриите кои историски биле доминирани од мажи. Програмите исто така им помагаат на жените да се поврзат со ментори и професионалци во индустријата, кои можат да ги поддржат во нивниот развој.
4.2. ВИ во здравствената индустрија за унапредување на родовата еднаквост
Здравствената индустрија е уште еден сектор каде Вештачката интелигенција има огромен потенцијал да унапреди родовата еднаквост. Историски, здравствените системи и практики биле пристрасни кон мажите, особено кога станува збор за медицински истражувања, дијагноза и третмани. Многу клинички студии и здравствени податоци биле засновани на мажи, што довело до нееднакви медицински резултати за жените, особено во однос на специфични болести како што се кардиоваскуларни заболувања, дијабетес и рак.
Со помош на ВИ, здравствените професионалци можат да добијат повеќе прецизни и персонализирани дијагнози и третмани, кои ги земаат во предвид разликите во биологијата и медицинските потреби на жените и мажите. ВИ може да анализира големи количини податоци од медицински историјати, генетски информации и клинички записи за да понуди индивидуализирани планови за здравствена заштита, кои ќе ја елиминираат пристрасноста која се јавува во традиционалните медицински процедури. Со ова, ВИ може да обезбеди поприфатлив пристап до здравствена грижа за жени, особено во региони каде што има недостаток на специфични медицински ресурси за жени.
10
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Еден од примерите е корисноста на ВИ во здравствени платформи кои овозможуваат следење на менструалниот циклус, бременоста и други специфични здравствени потреби на жените. Овие технологии можат да обезбедат поефикасни и пофлексибилни услуги за жените, што е клучно за родова еднаквост во здравствената индустрија. Истовремено, ВИ може да помогне и во откривањето на родови пристрасности во здравствената заштита, како што се разликите во третманот на жените и мажите во одредени медицински процедури.
Дополнително, ВИ може да го подобри пристапот на жените до здравствена едукација и превенција, преку виртуелни консултации и образовни платформи, кои ќе ги научат жените како да се грижат за своето здравје, да разликуваат симптоми и да се јават на време за медицинска помош. Ова е посебно важно во развојните земји каде што жените често немаат лесен пристап до медицински услуги и каде што родовите нееднаквости во здравствената грижа се особено изразени.
11
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Заклучок
Вештачката интелигенција има огромен потенцијал да придонесе за родова еднаквост, но ова зависи од начините на кои се развиваат и имплементираат технологиите. Инклузивните алгоритми, внимателноста при изборот на податоци за обука и продолжената поддршка на жените во STEM индустриите се клучни за осигурување дека ВИ ќе биде катализатор за промена. Важно е да се осигураме дека развојот на технологијата е изграден врз основа на етички принципи кои не само што ќе ги елиминираат постојните родови пристрасности, туку и ќе создадат нови можности за родова еднаквост. Примената на ВИ во различни сектори, како што се образованието, здравството и работната сила, може да ја подобри инклузивноста и да го намали јазот за стереотиптеи меѓу половите.
Со развој на инклузивни и прилагодени алгоритми, ВИ може да придонесе за елиминирање на традиционалните родови стереотипи и да понуди нови патишта за жените да се изразат, да учествуваат и да напредуваат во индустриите кои историски биле доминирани од мажи. Програмите за обука и поддршка на жените во технологијата, како и нивниот активно учество во креирањето на овие технологиите, се есенцијални за осигурување дека ВИ ќе се користи за позитивни цели и ќе биде во служба на сите.
Сепак, потребно е постојано внимание и регулирање од страна на влади, индустрии и истражувачи за да се осигури дека ВИ не ќе биде користена на начин кој ќе ја продлабочи родовата нееднаквост. Иако ВИ има потенцијал да донесе големи промени, само со внимателна и одговорна примена може да се осигура дека оваа технологија ќе биде на услуга на еднаквото општество.
На крајот, важно е да се продолжи со иновации и истражувања за да се откријат нови начини на кои ВИ може да биде катализатор за позитивни промени во однос на родовата еднаквост и да ја искористи технологијата за унапредување на општеството како целина.
12
Елена Алексовска, 213136
Вештачка интелигенција и родова еднаквост
Библиографија
1. AI Now Institute. (2020). Gender Bias in Artificial Intelligence. AI Now Institute. 2. World Economic Forum. (2021). Artificial Intelligence and Gender Equality: Opportunities and Challenges. World Economic Forum.
3. United Nations Women. (2019). The Impact of AI on Gender Equality. United Nations Women.
4. Dastin, J. (2018). Amazon Scraps Secret AI Recruiting Tool That Showed Bias Against Women. Reuters.
5. West, S. M., Whittaker, M., & Crawford, K. (2019). Discriminating Systems: Gender, Race, and Power in AI. AI Now Institute.
13
Елена Алексовска, 213136