Андреа Настевска
Вовед
Во денешното динамично општество, кое постојано се трансформира под влијание на нови технологии, човечките односи сè уште остануваат најкомплексниот дел од секојдневното живеење. Иако живееме во ера на напредна комуникација – каде што размената на информации е моментална, глобална и непречена – неразбирањето меѓу мажите и жените, особено во емоционалниот и психолошкиот домен, останува подеднакво присутно како и во минатото. Родово базираните разлики во начинот на кој комуницираме, размислуваме и се поврзуваме, често водат до конфликти, погрешни интерпретации и нарушени меѓучовечки односи.
Книгата „Men Are from Mars, Women Are from Venus“ од Џон Греј е еден од најпознатите обиди да се даде јасно објаснување за овие разлики. Таа го воведува концептот дека мажите и жените доаѓаат од „различни планети“, симболички претставувајќи ги различните начини на размислување, перцепција и комуникација. Авторот сугерира дека клучот кон подобро разбирање не е во обидот да ги направиме мажите и жените исти, туку во препознавање и почитување на нивните природни разлики. Оваа идеја го инспирира и основниот фокус на овој труд: дали и како технологијата може да се искористи како алатка за продлабочување на меѓусебната емпатија и подобрување на меѓуполовата комуникација.
Овој труд разгледува една иновативна идеја – мобилна апликација која би се базирала на концептите од книгата на Греј, но надградена со современи сознанија од психологијата и AI. Таа би овозможила на корисниците да добиваат совети за справување со конфликти, да учат за психолошките разлики меѓу половите, како и да практикуваат вежби за балансирање на т.н. машка и женска енергија – концепти кои сè повеќе се појавуваат и во популарната и во научната литература.
Целта на овој труд е да истражи дали е можно, преку технологија, да се создаде средина која ќе поттикнува личен раст, разбирање и помирување на половите разлики. Во таа насока, ќе бидат анализирани и можностите на невронските мрежи за препознавање на обрасци на комуникација, потенцијалите за персонализирани препораки, како и етичките прашања поврзани со ваквиот пристап.
1
Со ова, семинарската работа има за цел да прикаже модерен, интердисциплинарен пристап кон едно старо прашање – како да се разбереме подобро, и тоа не преку осудување и споредување, туку преку почитување и разбирање на разликите.
2
Кратка анализа на книгата „Men Are from Mars, Women Are from Venus“
Книгата „Men Are from Mars, Women Are from Venus“ користи метафора за мажите и жените како да доаѓаат од различни планети – Марс и Венера. Оваа симболика ја истакнува основната порака на авторот, дека мажите и жените, и покрај тоа што се делат од истата планета, имаат радикално различни начини на размислување, чувствување и комуницирање. Овој концепт не е толку буквален, туку повеќе се однесува на тоа како двете страни го перципираат светот и како реагираат во различни ситуации. Греј користи овие метафори за да објасни дека иако сите луѓе споделуваат исти човечки искуства, нивниот начин на процесирање на тие искуства често се разликува во зависност од половите разлики. Мажите, како „Марсовци“, се повеќе фокусирани на решавање на проблемите и инстинктивно се повлекуваат кога се соочуваат со конфликти, додека жените, како „Венерачки суштества“, сакаат да зборуваат и да ги изразуваат своите емоции како начин на справување со стрес и конфликти. Оваа основна метафора ја поставува темата за разликите, кои иако можат да бидат извор на конфликти, исто така нудат и можности за подобро разбирање и искористување на овие различности како предности.
Основни разлики според Греј
Греј детално ги опишува основните разлики во начинот на кој мажите и жените реагираат на стрес и конфликти. На пример, една од главните теории што Греј ја развива е концептот за „повлекување во пештерата“ – феномен кој се јавува кога мажите, соочени со емоционален стрес, се повлекуваат и ја бараат саморефлексијата, без да изразат емоции или да комуницираат со партнерот. Овој процес е потполно различен од женскиот пристап, кој се фокусира на комуникација и изразување на чувства. Жените, за разлика од мажите, чувствуваат потреба да ги изразат своите емоции и да разговараат за проблемите, верувајќи дека со тоа ќе го ослободат стресот и ќе се поврзат со партнерот. Греј посочува дека оваа различност во реакции на стрес може да доведе до недоразбирања, особено ако не се препознаат и разјаснат. Жените можат да се чувствуваат одбиени кога нивниот партнер се повлекува, додека мажите може да се чувствуваат пренатрупани и измачувани од прекумерната емоционална изразност на своите партнерки. Овие различности не треба да
3
се гледаат како недостатоци, туку како природни и вредни за препознавање во било какви односи.
Влијание и критики
Иако „Men Are from Mars, Women Are from Venus“ има огромно влијание и стана бестселер, не се сите потполно согласни со теориите на Греј. Книгата не се потпира на научни истражувања, туку на долгогодишно терапевтско искуство, што доведува до критики дека Греј ги претставува мажите и жените во премногу стереотипизиран и поедноставен начин. Неговите идеи се базираат на лични набљудувања и се наменети за поширока публика, што ја прави книгата лесно пристапна, но истовремено ја лишува од научна основа. Во денешно време, многу експерти укажуваат на тоа дека неговите описи можат да бидат генерални и не секогаш да ги одразуваат реалните различности помеѓу мажите и жените. И покрај ова, книгата е широко прифатена заради својата едноставност и практичност, нудејќи на читателите конкретни насоки за подобрување на меѓуполовата комуникација и разлики во однесувањето. Во многу случаи, таа служи како начин за поттикнување на разбирањето и прифаќањето на родовите различности, наместо да се гледаат како пречки во взаемните односи.
Применливост во денешното време
Независно од критиките, концептите што Греј ги презентира сè уште имаат огромно влијание, посебно во контекст на денешното дигитално општество каде што комуникацијата често е ограничена на текстуални пораки и е-мејлови. Во време кога физичкото присуство и невербалната комуникација се сведени на минимум, разликите во стиловите на комуникација меѓу половите стануваат уште поизразени. Во оваа насока, идејата за мобилна апликација, која би ги искористила концептите на Греј, но во комбинација со современите техники на вештачка интелигенција, би можела да понуди значајна помош во развојот на меѓуполовата комуникација. Преку адаптивни алгоритми и персонализирани препораки, апликацијата би помогнала на корисниците да се справуваат со конфликтите и да ги разберат разликите на попродуктивен начин.
4
Слика бр.1 – Книгата „Мажите се од Марс, жените се од Венера“
Современ контекст и потреба од нови решенија
Современиот начин на живот е брз, променлив и исполнет со нови предизвици, особено кога станува збор за емоционалната интелигенција и меѓучовечките односи. Со растечкиот број на дигитални интеракции, голем дел од комуникацијата се одвива преку текстуални пораки, социјални мрежи и апликации за запознавање – форми што често ја ограничуваат емпатијата и ја намалуваат способноста за читање на невербални сигнали.
Покрај тоа, родовите улоги се трансформираат: жените сè почесто ги преземаат водечките улоги во општеството, а мажите се поттикнуваат да ја развиваат својата емотивна страна. И покрај овие позитивни промени, и понатаму постојат значајни недоразбирања базирани на биолошки, културни и психолошки разлики меѓу половите. Во ваков контекст, станува сè поважно да се најдат нови решенија кои ќе ги обединат сознанијата од психологијата со потенцијалот на технологијата.
Младите генерации денес се отворени за саморазвој и секојдневно користат дигитални алатки. Ова претставува можност да се понуди платформа која не само што ќе информира, туку и ќе едуцира, води и инспирира. Потребата од ваква апликација произлегува од сè поголемата потреба за личен раст, здрави односи и емоционална писменост.
5
Дополнително, пандемијата со COVID-19 уште повеќе го засили трендот на дигитална комуникација и изолираност, што резултираше со зголемено чувство на отуѓеност, анксиозност и несигурност кај многу луѓе. Во ваков контекст, менталното здравје и емоционалната стабилност стануваат еднакво важни како и физичкото здравје. Особено младите генерации, кои се најчесто изложени на онлајн содржини и социјален притисок, имаат потреба од водство и поддршка во градењето здрави односи и идентитет.
Поради овие фактори, потребата за интегрирани дигитални решенија кои ја негуваат емоционалната интелигенција, разбирањето и личниот раст е не само логична, туку и итна. Време е технологијата да биде употребена како средство за зближување, а не само како медиум за пренос на информации.
Идеја за мобилна апликација: Функционалности и цел
Замислената мобилна апликација има за цел да биде практичен алат за сите корисници кои сакаат да го подобрат своето разбирање за родовите разлики и комуникациските стилови. Преку интерактивен, персонализиран и едукативен пристап, апликацијата би помогнала да се развијат нови вештини за комуникација и решавање на конфликти, без да се обидува да ги „исправи“ разликите помеѓу мажите и жените. Целта е да се создаде свесност за овие разлики и да се понудат конструктивни начини за нивно справување. Притоа, апликацијата ќе ги користи најновите технологии како што се вештачка интелигенција и невронски мрежи, за да овозможи прилагодени и персонализирани искуства за секој корисник.Клучни функционалности:
Тест за комуникациски стил
Оваа функционалност е основа за започнување на користење на апликацијата. Тестот содржи прашања кои се однесуваат на тоа како корисникот реагира во типични конфликти
6
или стресни ситуации, како на пример: „Што правите кога вашиот партнер сака да разговара за проблем, но вие чувствувате потреба да се повлечете?“ Преку анализата на овие одговори, апликацијата генерира профил на корисникот кој дава конкретни насоки и препораки за подобрување на комуникацијата, базирани на личниот стил на однесување. Тоа е првиот чекор за самосвест и разбирање на своите природни реакциите.
Симулации на сценарија
Корисникот ќе има можност да се постави во виртуелни ситуации кои го симулираат типичните конфликти во врските или односите помеѓу половите. На пример, симулација како што е „Кога таа сака да разговара, а тој се повлекува“ ќе претстави краток дијалог или сцена каде ќе може да се видат и двете перспективи. По секоја симулација, ќе следи кратко објаснување на причините за различните реакции и конкретни препораки за тоа како подобро да се реши ситуацијата. Овие симулации ќе ја подобрат емоционалната интелигенција и ќе ги научат корисниците како да реагираат со повеќе разбирање.
AI препораки
Вештачката интелигенција е клучен дел од оваа апликација. На базата на одговорите и реакциите на корисниците, AI ќе анализира образци и ќе понуди прилагодени совети и препораки за подобро разбирање на спротивниот пол. На пример, ако корисникот има тенденција често да се повлекува во моменти на стрес, AI ќе предложи начини за отворање на комуникацијата и начини за прекинување на патерните однесувања кои доведуваат до конфликти. Секој корисник ќе добива персонализирани совети кои ќе му помогнат да се подобри како комуникатор и како партнер.
Дневник на емоции
Оваа функционалност ќе овозможи на корисниците да водат дневник за своите емоции и реакции. Секој ден, корисникот ќе има можност да запише како се чувствувал во различни ситуации, какви реакции имал и како неговите постапки влијаеле на односите со другите. Апликацијата ќе анализира обрасци во овие записи и ќе понуди увид во начинот на кој корисникот реагира на стресни или конфликтни ситуации. Со тек на време, корисникот ќе има можност да го следи својот напредок и да ја види позитивната промена во неговите реакции и однесувања.
7
Вежби за баланс на енергија
Вежбите за баланс на енергија ќе бидат насочени кон развој на машкиот и женскиот аспект на личноста. Овие вежби ќе вклучуваат активности кои помагаат во развојот на различни способности како што се асертивност, емпатија, рационалност и интуиција. Апликацијата ќе понуди конкретни вежби за саморегулација, како што се дишни вежби, медитација или стратегии за решавање конфликти, кои се дизајнирани да ги балансираат различните аспекти на личноста. Овие активности ќе бидат адаптирани врз основа на индивидуалните потреби на корисникот и неговиот тековен развој.
Слика бр.2 – Визуелен приказ на апликацијата
AI и невронски мрежи во препознавање обрасци на однесување
Вештачката интелигенција, особено преку машинското учење и невронските мрежи, има огромен потенцијал во разбирањето на човечкото однесување. Со доволно податоци, AI може да препознае модели во начинот на кој луѓето реагираат, комуницираат и се справуваат со конфликти.
Во контекст на предложената апликација, AI би можела да:
〉 Анализира одговори на корисниците во тестови и сценарија.
〉 Препознава типични обрасци на комуникација (на пр. агресивност, повлекување, прекумерна емоционалност).
8
〉 Нуди прилагодени совети базирани на комбинација од психологија и технолошка анализа.
〉 Се подобрува со време, станувајќи посоодветна за секој корисник.
Оваа технологија би функционирала зад сцената, нудејќи препораки без да се наметнува. Целта не е да „поправи“ некого, туку да му помогне да се види себеси појасно.
Невронските мрежи, кои се инспирирани од функционирањето на човечкиот мозок, овозможуваат длабоко учење (deep learning) преку огромна количина на податоци. Кога се применуваат во психологија и комуникација, тие не само што ги откриваат обрасците на однесување, туку можат и да ја предвидат емоционалната состојба на корисникот според начинот на кој пишува, реагира или избира одговори. Овие податоци се клучни за кревање на самосвеста кај поединецот.
Понатаму, таквата технологија може да користи емоционално препознавање преку текст, глас или дури и изрази на лице (во идни фази), што овозможува подлабока персонализација на препораките. Сето тоа се случува во позадина, на ненаметлив и етички начин, што е особено важно кога се работи со лични и чувствителни информации.
Слика бр.3 – Невронски мрежи во психолошка анализа
9
Балансирање на машка и женска енергија – психолошки и технолошки пристап
Во многу духовни и психолошки системи, постои идејата дека секој човек, без разлика на биолошкиот пол, содржи и машка (јанг) и женска (јин) енергија. Машката енергија е поврзана со акција, структура, логика и фокус, додека женската со интуиција, грижа, флексибилност и емоција. Кога овие две енергии се во баланс, личноста е посамосвесна, стабилна и емпатична.
Апликацијата би можела да вклучи кратки вежби или предизвици кои ги поттикнуваат корисниците да го развиваат делот од енергијата кој им е потиснат. На пример, лице што е многу рационално и контролирачки насочено би добило вежби за емоционална поврзаност и слушање без прекинување. Овој дел може да се темели на техники од когнитивно
бихејвиорална терапија и емоционална интелигенција. Станува збор за самопомош, не за дијагноза или терапија.
Од психолошка перспектива, концептот на интегрирање на “јин” и “јанг” аспекти во личноста се поврзува со поимот на внатрешна хоместаза, што значи рамнотежа помеѓу разумот и чувствата, активноста и рефлексијата, структурата и флексибилноста. Апликацијата би можела да мапира кој аспект доминира кај корисникот и врз основа на тоа да понуди активности за балансирање.
Технолошки, ова може да се реализира преку динамични алгоритми што го следат напредокот на корисникот и го прилагодуваат изборот на вежби и предизвици. Така, не се нуди генерализиран пристап, туку автентично и флексибилно искуство кое го поддржува личниот развој. Преку ваков пристап, се поддржува не само меѓучовечката хармонија, туку и интегритетот на поединецот како целосна личност.
10
Слика бр.4- Баланс на машка и женска енергија
Етички и општествени аспекти
Иако ваквата апликација има едукативна и индивидуална цел, нејзината реализација мора да внимава на неколку етички аспекти:
〉 Приватност: Корисничките податоци мора да бидат целосно заштитени, особено кога станува збор за емоционални информации.
〉 Невметнување и неосудување: Секој корисник мора да се чувствува прифатен, без оглед на полот, сексуалната ориентација или стилот на комуникација. 〉 Родов баланс: Апликацијата не смее да ја репродуцира традиционалната стереотипизација (на пр. жените се чувствителни, мажите се логични), туку да ја поттикнува свесноста за индивидуалните разлики.
〉 Вклучување на различни културни контексти: Погледите за машкото и женското не се исти во сите култури. Апликацијата треба да има флексибилен дизајн.
Етичката одговорност е суштинска за апликации што влијаат врз личниот и емоционалниот развој на луѓето.
11
Особено важно е да се нагласи транспарентноста во начинот на кој апликацијата ги користи податоците. Корисникот треба да биде јасно информиран што се анализира, како се обработува и за која цел – и да има можност во секој момент да избере што сака да сподели. Дополнително, треба да се избегне автоматизирано „етикетирање“ на личноста според одредени карактеристики – системот треба да поддржува развој, а не да става етикети.
Во општествена смисла, апликацијата може да има улога и во намалување на предрасудите и стереотипите, преку едукација и промоција на индивидуалните разлики. Таа треба да биде чувствителна на културниот контекст, јазикот и вредностите на корисниците, што може да се постигне преку локализација на содржината и вклучување на различни гледишта од стручњаци од различни земји и средини.
Слика бр.5 – Заштитата како условна гранка
12
Заклучок
Разликите меѓу половите се константа во човечката историја, но нивната вредност не лежи во поделбата, туку во потенцијалот за заемно разбирање и надополнување. Кога се третираат со емпатија, научно знаење и отвореност, овие разлики можат да станат основа за подлабоки, посвесни и позрели релации. Современите технологии, пред сè вештачката интелигенција, отвораат нови можности за поддршка на овие процеси преку персонализирано учење, интроспекција и развој на емоционална интелигенција.
Предложената апликација во овој труд не претендира да биде универзално решение, туку претставува концептуална рамка што го интегрира психолошкиот увид со технолошкиот напредок. Таа нуди дигитален простор за самоспознавање, анализа на лични однесувања, и едукативна поддршка насочена кон порамнотежени и позначајни меѓучовечки односи. Низ динамички интеракции, препораки и вежби, се гради модел кој не го трансформира корисникот според нечиј идеал, туку го насочува кон подлабоко саморазбирање.
Во современото општество, каде што комуникацијата станува сè побрза и потенцијално површна, ваквиот вид на алатки може да послужи како медијатор меѓу дигиталниот и човечкиот елемент – средство не за отуѓување, туку за поврзување. Со правилна етичка рамка и инклузивен пристап, овие апликации можат да прераснат во суштински дел од едукативни и развојни програми, отворајќи нови хоризонти за личен и колективен раст.
Така, технологијата добива нова улога – не само како алатка за зголемување на продуктивноста, туку како катализатор на свесност, емпатија и повисоко ниво на човечко разбирање.
13
Референци
〉 Gray, J. (1992). Men Are from Mars, Women Are from Venus. HarperCollins. 〉 Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence. Bantam Books.
〉 Tannen, D. (1990). You Just Don’t Understand: Women and Men in Conversation. Ballantine Books.
〉 Baron-Cohen, S. (2003). The Essential Difference: Men, Women and the Extreme Male Brain. Penguin.
〉 Jordan, J. V., et al. (1991). Women’s Growth in Connection: Writings from the Stone Center. Guilford Press.
〉 Pan, S. J., & Yang, Q. (2010). A survey on transfer learning. IEEE Transactions on Knowledge and Data Engineering.
〉 World Economic Forum (2023). Global Gender Gap Report.
〉 https://www.marsvenus.com
〉 https://www.psychologytoday.com/us/blog/words-matter/201203/the-mars-and-venus myth
〉 https://www.amazon.com/Myth-Mars-Venus-Different-Languages/dp/0199245792 〉 https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2005/jan/22/relationships
14