Илина Димитријевска

1.Вовед

Историјата на уметноста традиционално се занимава с о анализа на уметничките дела во контекст на нивниот историски, културен и социјален развој. Сепак со развојот на родовите студии се поставуваат нови прашања за улогата на родот во создавањето, репрезентацијата и рецепцијата на уметноста. Долги векови доминантниот историски наратив во уметноста ги фаворизирал машките уметници, додека жените и нивните придонеси биле маргинализирани или целосно исклучени. Оваа нерамнотежа не само што влијаела врз видливоста на женските уметници, туку и врз начинот на кој биле претставени жените во уметничките дела.

Оваа семинарска работа има за цел да го прикаже начинот на кој родовите норми влијаеле врз уметниците и нивните дела низ историјата започнувајќи од ренесансата преку барокот, 19-тиот и 20-тиот век се до современата уметност. Ќе се анализираат социокултурните фактори кои придонесле за одредени трендови во уметноста како и промените во репрезентацијата на жените и нивните улоги во уметноста. Семинарската работа ќе го разгледа и влијанието на феминистичките движења врз уметноста како и трансформацијата на перцепцијата за родот во уметничките практики. Ќе се прикажат начините на кои современите уметници ги преиспитуваат и редефинираат традиционалните родови улоги, овозможувајќи нови интерпретации на женскиот и небинарниот идентитет во уметноста. На тој начин ќе се создаде подлабоко разбирање за тоа како уметноста може да послужи како алатка за општествени промени и критичка рефлексија на родовите динамики.

Дополнително важно е да се напомене дека во различни историски периоди односот кон жените уметници и нивните права варирал во зависност од општествените вредности и политичките околности. Во некои општества, жените биле целосно исклучени од уметничките академии додека во други со одредени ограничувања им било дозволено да создаваат уметност. Тоа значи дека секој уметнички стил и движење треба да се анализира не само од естетски, туку и од социолошки аспект. Родово инклузивните анализи на уметноста нè поттикнуваат да ја преиспитаме улогата на жените не само како субјекти на уметноста туку и како активни учесници во нејзиното создавање и еволуирање. Во денешниот свет, родовите студии во уметноста претставуваат значајна академска дисциплина што ја преиспитува традиционалната историографија и нуди нови перспективи за разбирање на визуелната култура. Преку критичка анализа на минатото може да се создаде поинклузивна иднина за уметниците од сите родови со што се постигнува поголема правичност и претставеност во светот на уметноста.

2.Ренесансата: Жените уметници во сенка

Ренесансата е период на културен препород во Европа но и време кога жените уметници биле силно ограничени во нивниот пристап до образование и професионални можности. Уметничките академии главно биле затворени за жени, а пристапот до модели за цртање голи тела им бил забранет. Оваа дискриминација ги спречувала жените да се занимаваат со истите уметнички жанрови како нивните машки колеги но и покрај тоа некои од нив успеале да се истакнат во портретирањето, религиозните сцени и минијатурното сликарство.

Софонисба Ангуисола е една од првите жени уметници која стекнала меѓународно признание служејќи како сликарка на шпанскиот двор. Нејзините портрети биле познати по нивната суптилност и внимателно доловените изрази на лицата на портретираните личности. Жените биле подложени на силни социјални ограничувања. Многу од нив можеле да се занимаваат со уметност само доколку потекнувале од богати или уметнички семејства кои можеле да им обезбедат обука и заштита. Покрај тоа жените честопати биле лишени од можноста за продавање на своите дела или изложување во престижни галерии и уметнички институции што значело дека нивните кариери биле краткотрајни или целосно зависни од поддршката на моќни мецени. Ренесансата исто така донела значителен развој во начинот на кој жените биле претставени во уметноста. Машките уметници ги идеализирале женските фигури прикажувајќи ги како божици, светици или алегориски фигури на убавина и доблест. Женското тело било доминантна тема во многу уметнички дела но неговата репрезентација ретко одразувала реален женски поглед врз светот. Оваа тенденција продолжила и во подоцнежните период додека феминистичките критики на уметноста во 20-тиот век почнале да го преиспитуваат овој феномен и да го анализираат од родова перспектива.

Жените во ренесансната уметност остануваат значајни не само како уметнички субјекти, туку и како креаторки на култура и покрај предизвиците со кои се соочувале. Нивниот придонес во историјата на уметноста е долгогодишно потценуван, но современите историчари сè повеќе работат на исправување на оваа историска неправда истражувајќи и валоризирајќи ги делата на овие пионерки на женската уметност.

3. Жените како уметници во барок

Барокниот период овозможил зголемена видливост на жените уметници иако тие сè уште биле соочени со бројни ограничувања. Некои од нив успеале да стекнат признание преку заштита од кралските дворови или поддршка од семејството. Жените кои се занимавале со уметност најчесто работеле во жанрови како портретирање, религиозни сцени и натюрморт.

Една од најзначајните уметници од овој период е Артемизија Џентилески која создава дела со моќни женски фигури и силни наративи. Освен неа важна фигура е Џудит Лајстер холандска уметница позната по своите живописни портрети и сцени од секојдневниот живот. Таа била членка на уметничката гилдија во Харлем, што претставувало редок успех за една жена во тоа време.

Во Франција Елизабет-Софи Шерон била успешна сликарка, писателка и академик. Таа била една од малкуте жени кои станале членки на Кралската академија на уметностите. Иако на жените им било тешко да добијат големи нарачки тие придонеле во развојот на уметноста преку помали формати и приватни колекции.

Иако барокниот период не донел целосна родова еднаквост, тој претставува значаен чекор кон препознавање на жените како уметници. Нивниот талент и упорност ги отворија вратите за идните генерации уметнички кои ќе продолжат да се борат за своето место во светот на уметноста.

4. 19-ти век

Во 19-тиот век уметноста се развива во рамките на различни правци и стилови, а родовата перспектива игра важна улога во толкувањето на улогата на жените како уметници и субјекти во уметничките дела. Жените биле соочени со ограничени можности за учество во уметничките академии, а нивната улога во уметничките правци често била подредена во однос на доминантните машки фигури. Сепак во текот на векот се појавиле нови прилики за жените, а уметничките движења како романтизмот, реализмот, импресионизмот и постимпресионизмот овозможиле нови начини за претставување на жените како уметници и субјекти. Во продолжение следуваат детални разгледувања на овие правци и нивната врска со родовата перспектива:

Романтизмот

Романтизмот бил културна и уметничка реакција на индустријализацијата, рационализмот и просветителството. Овој правец се одликувал со нагласена емоционалност, индивидуализам и идеализација на природата. Романтизмот иако традиционално поврзан со машките уметници нудел нови можности за жените да изразат својата индивидуалност и емоции преку уметноста.

Во рамките на романтизмот жените се претставувани не само како објекти на желба и љубов туку и како носители на емоционални и херојски карактери. Пример за ова е Жорж Санд која и покрај тоа што беше позната како писателка исто така ја пренела романтичната естетика на визуелните уметности преку своите литературни дела. Иако имаше ограничен пристап до академската уметност некои жени како Елена Сигер и Софи Гауфер покажале посебен интерес за романтичните теми на слобода, природата и љубовта, иако нивната работа не беше толку видлива како таа на нивните машки колеги.

Реализам

Реализмот кој се појавил како реакција на романтизмот се фокусирал на претставување на секојдневниот живот без идеализација или емоционално преувеличување. Овој правец донел значителни промени во претставувањето на жените како уметници и субјекти. Жените почнале да се претставуваат како обични луѓе со сите нивни маани и доблести.

Во реализмот Берт Моризо и Мари Касат биле две од најзначајните уметници. Мари Касат како сликарка и граверка се фокусирала на интимните сцени од секојдневниот живот, особено на мајките и децата. Преку своите дела Касат ги испрашувала традиционалните родови улоги прикажувајќи ја женската перспектива на дечијата негa но истовремено ги поставувала прашањата за автономијата и правото на избор на жените. Берт Моризо пак често го истражувала животот на жените и нивната врска со природата, портретирајќи ги во сцени кои ги прикажувале како субјекти со сопствени емоции и мисли.

Импресионизам

Импресионизмот го поставил акцентот на визуелното искуство и светлината со замена на академските формални правила со нови техники на работа и експериментирање со боја и светлина. Жените во импресионизмот играат значајна улога како уметници но и како субјекти. Првично жените имале ограничен пристап до официјални уметнички академии, но во ова време се зголемила нивната видливост особено преку уметници како Мари Касат и Берт Моризо.

Берт Моризо била членка на групата импресионисти и често го истражувала секојдневниот живот на жените. Таа ги прикажувала жените во моменти на лична интима и слобода што било сосема ново за времето. Таа го претставила процесот на создавање уметност како и неговата врска со нивната сопствена емотивност и перцепција на светот.

Мари Касат била особено позната по своите портрети на жени и деца. На некој начин таа го трансформираше типичниот жанр на портретот на мајката и детето прикажувајќи ги не само како обични човечки битија туку како носители на длабоки емоции и лични врски. Низ нејзините дела Касат се занимавала со важни прашања поврзани со приватноста, нега и родовите улоги претставувајќи ги жените како активни учесници во нивните животи и улогите што ги играле.

5.Родова перспектива на 20-ти век

20-тиот век донесе значителни промени во уметноста особено во однос на родот. Родовата перспектива ја преиспитала улогата на жените не само како субјекти на уметноста туку и како активни учесници во нејзиното создавање и еволуција. Во овој период жените почнале да играат поголема улога во уметничките движења, а истовремено се разгорила дебатата за патријархалната репрезентација и идеализираните слики на женската улога во општеството. Во текот на 20-тиот век, многу уметници како и феминистички теоретичари започнале да го испитуваат односот помеѓу родот и уметноста и да ги анализираат начинот на кој патријархалните структури влијаеле врз репрезентацијата на жените во визуелната култура. Од денешна перспектива овој период е виден како клучен момент во поместувањето на родовите норми во уметноста.

Првите половини на 20-тиот век и модернизмот

Во почетокот на 20-тиот век модернизмот се појавува како одговор на индустријализацијата и социјалните промени со акцент на иновацијата и експериментирањето. Модернистичките правци како кубизам, експресионизам, футуризам и конструктивизам, во многу аспекти ја игнорирале или маргинализирале женската перспектива. И покрај тоа некои жени уметници започнале да се пробиваат во овие авангардни движења создавајќи дела кои ги истражувале родовите и социјалните улоги на жените.

Фрида Кало е еден од најистакнатите примери на жена уметник од 20-тиот век која активно ги истражувала родовите и идентичноста преку своето творештво. Нејзините автопортрети ја истражуваат болката, страдањето и личните искуства кои ги врзувала за женската физичка и емоционална состојба. Кало се бори со идеализацијата на женственоста прикажувајќи се себеси во реални понекогаш брутални контексти на болка и страдање што било радикално за времето.

Друга значајна уметница на овој период е Џорџија О’Киф која била позната по своите портрети на цвеќиња и природни форми, но исто така ја истражувала и улогата на жените во современото општество. Нејзините дела покажуваат не само физичка природна убавина, туку и емоционални и психолошки димензии на женската реалност.

Средина на 20-тиот век: Револуција на женската уметност и феминистичкото движење

Во 1960-те и 1970-те години феминистичките движења започнале да го преиспитуваат традиционалниот наратив на историјата на уметноста и да ги поставуваат прашањата за родовата нерамноправност во уметничката индустрија. Овој период бил особено важен за родовата перспектива во уметноста бидејќи жените почнале да се појавуваат како активни учесници во друштвените и политичките промени кои ја оформувале уметноста. Феминистичката уметност не само што се занимавала со социјалните, политичките и економските услови на жените, туку и активно се борела за видливост на женските уметници.

Лина Бовај и Мери Бетед се две од најпознатите уметници од овој период кои ја анализирале улогата на жената во општеството и ја преиспитувале својата позиција во уметноста. Лина Бовај особено се фокусирала на сексуалноста и идентитетот на жената преку свои авангардни, експериментални дела кои го истражувале телото и интимноста.

Критика на доминантните уметнички традиции

Феминистичката теорија која го истражувала односот помеѓу родот и уметноста внесла нови критички перспективи во анализата на уметничката историја. Во овој контекст Лаура Малви во нејзиниот познат есеј „Визуелната задоволност и наративното кино“ ја вовела теоријата на „погледот“ која се однесува на начините на кои визуелната култура ги обликува родовите улоги преку уметничките дела. Според неа жените во филмовите и сликите се често објекти на машки поглед и сексуална желба што ги лишува од активна улога.

Понатаму теоретичарките како Хели Диксон и Жилие Криестив биле критични во однос на претставувањето на жените во традиционалната уметност, анализирајќи ја „женската гледна точка“ и ја оспорувале перцепцијата дека уметноста мора да биде патријархална и доминирана од машки уметници. Овие критики довеле до радикални промени во претставувањето на жените како во уметничката продукција така и во теоретските рамки на историјата на уметноста.

Современи жени уметници

Во текот на последните децении голем број на современи жени уметници продолжиле да го истражуваат родот како тема во своето творештво. Уметничките практики кои се занимаваат со теми како родова нееднаквост, сексуалност и идентичност, стекнале популарност и тоа не само во уметничките кругови туку и во поширокото општество. Уметници како Јајои Кусама, Марина Абрамовиќ, Кери Џејмс Маршал и Тина Модоти ги продлабочиле размислувањата за родовите и социјалните прашања низ нивните дела вклучувајќи ги прашањата за сексуалната слобода, идентитетот, насилството и агресијата.

Користењето на родова перспектива во современата уметност и нејзината поддршка од страна на феминистичката уметничка теорија и критика имаат значителен ефект врз начините на кои ја разбираме уметноста и нејзината социјална функција. Многу уметници го прекршуваат традиционалниот патријархален наратив за уметноста, создавајќи инклузивни простори за родови и сексуални различности.

Заклучок

Историјата на уметноста од перспектива на родот демонстрира значителни промени и трансформации во текот на вековите кои се одразуваат на општествените структури и вредности на секој период. Родови студии во уметноста понудија нов начин на размислување кој ги поттикнува да се преиспитаат традиционалните наративи кои ја исклучуваат или маргинализираат улогата на жените и другите родови идентитети. Од ренесансата до современата уметност, жените уметници се соочувале со бројни предизвици но истовремено и со можности да го прошируваат просторот на своето присуство и создавање. Родовиот пристап во уметноста нуди можност да се разголат нови понудени перспективи за објективизирање на женскиот и небинарниот идентитет за нивните животни искуства, што често биле игнорирани или погрешно претставени.

Во периодот на ренесансата иако жените биле маргинализирани некои од нив успеале да се пробијат во уметничките кругови како што е случајот со Софонисба Ангуисола. Овие уметници не само што оставиле значителен траг во историјата на уметноста, туку и започнале процес на редефинирање на женската улога во уметничкото творештво. И покрај ограничените можности и патријархалните структури кои владееле во тоа време, нивните дела се разликувале по нивниот длабок емоционален доприност и уникатна перспектива. Со доаѓањето на барокот видлива е зголемената репрезентација на жените како субјекти иако со акцент на традиционалните родови улоги. За време на овој период Артемизија Џентилески продолжила да создава иновативни и моќни прикази на жени додека портретите на кралици и аристократки ја истакнувале политичката и социјалната моќ на жените, но и нивната подложност на патријархалните стандарди.

Модернизмот на 20-тиот век, иако е период на иновации и експериментирања во голема мера ја игнорирал женската перспектива но истовремено се појавиле значајни фигури како Фрида Кало и Џорџија О’Киф, кои ја истражувале женската болка, страдање и идентичност преку своите дела. Револуцијата која следувала во 1960-те и 1970-те години со феминистичкото движење значително го променила токму ова поле креирајќи нови уметнички форми и критички пристапи кои ја ставиле родовата перспектива во фокус. Уметниците започнале да ја истражуваат женската улога не само како модел или објект во уметничките дела, туку и како активен творец на визуелната култура.

Со доаѓањето на постмодернизмот и нараснувањето на феминистичките теории и уметнички пракси значајно е тоа што се појавиле нови можности за нови методи на изразување на родови и сексуални идентитети. Во 21-виот век уметниците продолжуваат да ги истражуваат и да ги преиспитуваат стереотипите и идеализациите поврзани со женските и небинарните идентитети, создавајќи простор за повеќе инклузивна и хуманизирана перцепција на различните родови.

Родовата перспектива на уметноста е во континуиран процес на развој и денес, продолжува да биде еден од најмоќните критички инструменти во разоткривањето на патријархалните структури во општеството. Критичките теории кои ги испитуваат механизми за угнетување како и практиките кои ги нудат нови пристапи на инклузивност се од фундаментално значење за иднината на уметноста. Заедно со овие промени еволуцијата на родовите студии во уметноста ја овозможува рефлексијата на нови и непознати просторни и временски рамки кои даваат нова димензија на значењето на родот во нашето секојдневие и создавањето на уметноста.

Заклучно, уметноста на 20-тиот век не само што го преобликувала начинот на кој го гледаме родот туку ја претставила уметноста како алатка за трансформација на општествените и културни ставови. Продолжувањето на овие истражувања ќе има клучно значење за идните генерации уметници и критичари, кои ќе продолжат да го анализираат, претставуваат и преиспитуваат родовите прашања во контекст на уметничката продукција.