Теодора Трендевска
1.Вовед
Вештачката интелигенција е специјалност во компјутерските науки која се занимава со создавање системи кои можат да ја реплицираат човечката интелигенција и способностите за решавање проблеми. Тие го прават ова со земање огромен број податоци, нивна обработка и учење од минатото со цел да ги поедностават и подобрат во иднина. Нормална компјутерска програма би имала потреба од човечко мешање за да поправи грешки и да ги подобри процесите. Идејата за „вештачка интелигенција“ датира од пред илјадници години, од античките филозофи кои размислувале за прашања поврзани со животот и смртта. Во античко време, пронаоѓачите правеле работи наречени „автомати“ кои биле механички и се движеле независно од човечка интервенција. Зборот „автомат“ потекнува од старогрчкиот јазик и значи „дејствување по сопствена волја“. Еден од најраните записи за автомат датира од 400 година п.н.е. и се однесува на механички гулаб создаден од пријател на филозофот Платон. Никогаш не можеме целосно да ја предвидиме иднината. Сепак, многу водечки експерти зборуваат за можната иднина на вештачката интелигенција, па затоа можеме да правиме информирани претпоставки. Можеме да очекуваме понатамошно усвојување на вештачката интелигенција од страна на бизниси од сите големини, промени во работната сила бидејќи повеќе автоматизација елиминира и создава работни места во еднаква мера, повеќе роботика, автономни возила и многу повеќе. Исто така важен фактор на кој вештачката интелигенција се очекува да влијае е половата нееднаквост на работното место. Жените и девојките претставуваат половина од светската популација, а со тоа и половина од нејзиниот потенцијал. Но, родовата нееднаквост опстојува насекаде и го стагнира општествениот напредок. Во просек, жените на пазарот на трудот сè уште заработуваат 23 проценти помалку од мажите на глобално ниво.
2. Вештачката интелигенција и половата еднаквост на работнто место
Вештачката интелигенција (ВИ) го трансформира работното место, влијаејќи на тоа како функционираат бизнисите и како вработените ја извршуваат својата работа. Се очекува технологијата значително да влијае на глобалната економија преку трансформирање на пазарот на трудот и промена на природата на работата. Организациите ја користат ВИ на работното место преку имплементирање на широк спектар на технологии, вклучувајќи машинско учење и обработка на природен јазик. Влијанието на вештачката интелигенција врз работното место има широки импликации за пазарот на трудот и иднината на работата. Иако употребата на вештачка интелигенција генерално се поврзува со зголемување на продуктивноста за бизнисите, многумина очекуваат технологијата да бара широка промена во тоа какви работни места работат работниците и како се обучуваат. Според консултантската куќа McKinsey, до 30% од работните часови низ американската економија би можеле да се автоматизираат до 2030 година, со 12 милиони професионални транзиции потребни до истата година. Неодамнешното истражување завршено од Институтот за деловна вредност на IBM покажа дека организациите што ја користат вештачката интелигенција на оперативно ниво, а не на ниво базирано на вештини, ги надминале своите колеги за 44% кога станува збор за метрики како што се задржување на вработените и раст на приходите. Овие наоди се компатибилни со проценките на Светскиот економски форум, кој предвидува дека иако во следните неколку години може да има 85 милиони загуби на работни места на глобално ниво, новите технологии би можеле да создадат 97 милиони нови работни места. За да го решиме проблемот со родовата еднаквост, треба да можеме да го разбереме. Анализата на податоци може да ни помогнат во ова. Важно е да се користи анализа на податоци за да се донесат информирани одлуки за културата и работењето на компанијата. Ова ќе овозможи да се види дали има области каде што жените може да бидат недоволно застапени или имаат помала веројатност од мажите да бидат унапредени или да станат лидери на компанијата. Исто така, гледаме дали има можности за подобрување во овие области, како што е обезбедување повеќе програми за обука или менторство за жени кои сакаат кариери во STEM (наука, технологија, инженерство, математика). Алгоритмите, по природа, не се дизајнирани да бидат дискриминаторски, а инженерите ретко намерно вметнуваат пристрасност. Сепак, пристрасноста може ненамерно да се вовлече во алгоритамското регрутирање поради вродените сложености на вештачката интелигенција и машинското учење. Сложениот процес на машинското учење, со фази како што се конструкција на множества податоци, формулација на целта од страна на инженерите и избор на карактеристики, крие потенцијал за пристрасност. Несоодветната застапеност во множествата податоци, донесувањето одлуки од страна на инженерите и ракувањето со неструктурирани податоци од страна на анотаторите можат колективно да придонесат за алгоритамска пристрасност, фрлајќи светлина врз предизвиците во рамките на вештачката интелигенција. Алгоритмите за човечки ресурси се потпираат на историски податоци што ги продолжуваат претходните предрасуди на работното место против жените. Студија објавена на Меѓународниот ден на жената во соработка помеѓу УНЕСКО, ОЕЦД и Меѓуамериканската банка за развој истакнува како овие алгоритми ги ставаат жените во неповолна положба во нивните кариери. Сепак, со имплементирање алатки со вештачка интелигенција, организациите можат да воспостават пообјективни и непристрасни процеси во различни аспекти на работното место. Вештачката интелигенција може да игра клучна улога во справувањето и надминувањето на предизвиците што ги поставува вознемирувањето врз основа на пол на работа. Вештачката интелигенција на работното место може да се користи како алатка за отстранување на вознемирувањето на работното место. Жените се соочуваат со сеприсутно вознемирување врз основа на пол на работното место, кое се движи од суптилни предрасуди до директна злоупотреба, создавајќи клима на страв и непријатност. Вербалните коментари, понижувачките шеги или несаканите додворувања создаваат емоционално вознемирувачка средина, ја еродираат самодовербата и достоинството. Апликациите за вештачка интелигенција сега се борат против вознемирувањето врз основа на пол на работните места. Според извештаите на УНЕСКО, фирмата за вештачка интелигенција, NexLP, ја разви #MeTooBots, која ја следи комуникацијата меѓу колегите, идентификувајќи и означувајќи случаи на малтретирање и сексуално вознемирување во документи, е-пошта и разговори. Комисијата за еднаквост и човекови права известува дека 77% од мајките се соочиле со негативни или евентуално дискриминаторски искуства за време на бременоста, породилното отсуство или по враќањето на работа. Радоста од претстојното мајчинство често е нарушена од предрасуди, бидејќи идните мајки се соочуваат со суптилни исклучувања од проекти или напредување во кариерата. Само неодамна, вештачката интелигенција беше критикувана за вродената пристрасност што ја вклучија нејзините креатори. Честопати, множествата податоци што се користеа за обука на оваа вештачка интелигенција се базираа на минатите трендови на вработување и веројатноста за унапредување – историски гледано, овие трендови отсекогаш ги фаворизирале мажите. Во 2015 година, гигантот за облак-компјутинг „Амазон“ го отфрли својот софтвер за вработување базиран на вештачка интелигенција. Компанијата ги користи своите шеми на вработување од изминатите 10 години за да ја обучи машината, која веднаш почна да ги игнорира женските кандидати. Денес, пристрасноста на вештачката интелигенција е строго следена за да не се случуваат вакви незгоди повеќе. За среќа, вештачката интелигенција сега се користи за откривање на длабока пристрасност, наместо случајно да се создава. Анализата на вештачката интелигенција им овозможува на работодавците да го следат вработувањето и унапредувањето во однос на полот, развивајќи поголема свест за еднаквост на работното место. Само пред неколку децении, семинарите за обука и кариерен развој беа машки клуб. Освен ако не бевте дел од кликата, учењето и развојот на кариерата (L&D) беа недостапни за повеќето жени. Денес, е-учењето го сруши начинот на кој го гледаме L&D за вработените од каков било вид. Според Извештајот за учење на работното место на LinkedIn за 2023 година, 89% од професионалците за L&D веруваат дека развојот на вештини на вработените ќе им помогне во навигацијата кон иднината на работата. Вработените повеќе не можат да бидат попречени поради разликите во образованието и искуството, бидејќи софтверот за е-учење базиран на вештачка интелигенција обезбедува достапно и родово неутрално. Единствениот начин да се ослободиме од јазот во платите во иднина е ако ги преработиме застарените и пристрасни политики на компанијата. Сепак, ова се обидуваме постојано, но без успех поради преостанатите пристрасности кај раководниот персонал. Со вештачката интелигенција на чело, можат да се креираат нови политики од темел за поддршка на жените и сите малцински групи. На овој начин, идеите за родова еднаквост можат да се вградат во камен за да се поттикнат разновидни корпоративни структури и здрава култура на компанијата. Комисијата за еднаквост и човекови права известува дека 77% од мајките се соочиле со негативни или евентуално дискриминаторски искуства за време на бременоста, породилното отсуство или по враќањето на работа. Радоста од претстојното мајчинство често е извалкана од предрасуди, бидејќи идните мајки се соочуваат со суптилни исклучувања од проекти или напредување во кариерата. Породилното отсуство, наменето како свет период за поврзување, станува обоено со вознемиреност бидејќи жените се борат со стравот од професионално отпуштање и притисокот предвреме да продолжат со должностите. Враќањето на работното место носи чувство на несоодветност и фрустрација, наидувајќи на недоволна поддршка за балансирање помеѓу работата и семејните обврски. Бременоста на жените премногу долго им била ставена над глава – компаниите би тврделе дека жената „не може да биде во чекор“ за време или по бременоста. Сепак, алатките за далечинска работа со вештачка интелигенција го искоренуваат овој слаб изговор. Овој огромен екосистем на софтвер за далечинска работа вклучува: канали за моментална комуникација; алатки за управување со проекти и соработка; софтвер за видеоконференции; управување со човечки ресурси и вработени. Подарокот за породување повеќе не може да се користи за да се спречат жените да напредуваат во своите улоги. Денес, тоа е јасен знак за недостаток на еднаквост во културата на компанијата, а не вина на вработениот. Безброј жени во минатото морале да плаќаат од џеб за здравствени проблеми и третмани специфични за полот. Ова речиси секогаш се должело на нееднаквостите во плановите за здравствена заштита на вработените. Вештачката интелигенција сега се инкорпорира во здравствената заштита со цел да се обезбеди високо прилагоден и личен план за секој вработен, без оглед на: Попреченост; Пол; Проблеми со менталното здравје; Претходно постоечки состојби. Со вештачката интелигенција што ја врши пресметката, сега е полесно за компаниите да креираат поинклузивни планови што опфаќаат третмани специфични за полот без прекумерни дополнителни трошоци. Вештачката интелигенција, со вистинските заштитни огради за развој и одговорност, може да помогне во минимизирање на човечките предрасуди што можат да се појават при регрутирање, унапредување и други одлуки за управување со таленти. Примерите може да вклучуваат заблуда дека минатото искуство на кандидатот е поважно од неговиот иден потенцијал или дека паузата во кариерата е негативен фактор. Организациите ја користат вештачката интелигенција за да ги дизајнираат своите системи за човечки ресурси на начини што помагаат да се минимизира влијанието на овие предрасуди што долго време ги спречуваат жените. Сè повеќе организации користат вештачка интелигенција – и сè повеќе генеративна вештачка интелигенција (GenAI) – за да ги водат своите програми за учење и развој на начини кои се многу поперсонализирани за поединците отколку што беше можно во минатото. Ова значи распоредување на стек на вештини базиран на вештачка интелигенција за да се обезбедат можности за прилагодена, насочена преквалификација и надградба на вештини за секој вработен, вклучително и учење прилагодено за решавање на какви било специфични, квантифицирани празнини во вештините идентификувани од жените или други недоволно застапени групи во работната сила. Родовата пристрасност во вештачката интелигенција е сè уште многу реален проблем и ризик. Жените сочинуваат само околу 33% од вработените во технолошкиот сектор и само 8% од менаџерските улоги според PWC, па затоа тие имаат застапеност потребна за справување со овие пристрасности. Студија на Центарот за еднаквост, род и лидерство „Беркли Хас“ анализираше 133 системи на вештачка интелигенција во повеќе домени и покажа дека околу 44% од нив покажуваат родови предрасуди. Може да има вродени и ненамерни родови предрасуди во системите, а бидејќи вештачката интелигенција работи со достапните податоци, овие веќе постоечки предрасуди може да влезат во игра. Овие предрасуди, социјални бариери, поими итн., тешко се надминуваат и тешко се надминуваат. Затоа, етиката на вештачката интелигенција е од најголема важност во оваа дискусија. Технолошката индустрија треба да привлече повеќе жени во вештачката интелигенција за свесно да се спротивстават на ова прашање. Според UN Women, „Полето на вештачката интелигенција има потреба од повеќе жени, а тоа бара овозможување и зголемување на пристапот и лидерството на девојките и жените во STEM и ИКТ образованието и кариерите“. За да се надминат овие бариери, технолошките лидери треба да ги елиминираат овие предрасуди. Треба да се осигураме дека жените инженери, програмери и кодери се вклучени во креирањето и обуката на системи за вештачка интелигенција. Треба да се осигураме дека навистина создаваме еднакви услови за вработување, учење, надградба на вештини, оценување и унапредување на можностите. За да ги промениме работите и да постигнеме поголема родова еднаквост на работа, треба да дадеме приоритет на инклузивноста при развивањето на овие системи, а вклучувањето на многу перспективи во развојот и обуката на моделите на вештачка интелигенција може да помогне во негирањето на родово ориентираните предрасуди. Бизнис лидерите треба внимателно да ја следат и советуваат имплементацијата на вештачката интелигенција во функциите за човечки ресурси. Човечкиот надзор е клучен за етичката употреба на технологијата. Работодавците треба да се осигурат дека нивните тимови за човечки ресурси развиваат јасни и транспарентни цели, зрела стратегија за податоци, правилно распоредување (на докажани алатки, технологии и извори), подигање на свеста и редовна евалуација и корекција на курсевите каде што е потребно, итн. Овие упатства потоа треба да се споделат со вработените на сите нивоа за да се осигура дека компанијата е на иста страна. Работодавците имаат потенцијал да создадат еднакви услови за вработување, надградба на вештини, оценување итн. – за да помогнат во постигнувањето поголема родова еднаквост на работа. Вештачката интелигенција би можела да биде потенцијален капитал во поголема стратегија за родова еднаквост. Оние што создаваат системи за вештачка интелигенција за работодавците треба да ги развијат и обучат овие модели на вештачка интелигенција за да ги негираат родово ориентираните перспективи; на работодавците паѓа да ги преформулираат политиките, да изградат безбедна онлајн средина и да создадат поддржувачка средина.
3.Заклучок
Поради загриженоста за вградените предрасуди во вештачката интелигенција, расте свеста не само за избегнување на овие стапици, туку и за искористување на вештачката интелигенција за разбивање на родовите норми. Регрутерите ја препознаваат потребата од разновидна работна сила за борба против острата родова нееднаквост во лидерските улоги, иако некои го предвидуваат вработувањето базирано на вештини како иднина. Одлуките што ги донесуваат денешните бизнис лидери во врска со вештачката интелигенција помагаат во реинвенцијата на нивните бизниси и работни места. Додека се движат по своето патување кон усвојување на вештачката интелигенција, постојат стапици што треба да се избегнат, а кои потенцијално би можеле да ги поткопаат можностите на жените. Сепак, исто така е јасно дека вештачката интелигенција нуди опипливи можности за забрзување на вклучувањето на жените на работното место.
4.Библиографија
- What is the history of Artificial Intelligence (AI)?. Tableau. (n.d.). https://www.tableau.com/data-insights/ai/history
- Radulovski, A. (2024, January 4). 7 ways that AI is helping companies to close the Gender Gap and foster equality. Women in Tech Network. https://www.womentech.net/blog/7-ways-ai-helping-companies-close-gender-gap-and-foster-equality
- Express Computer. (2023, December 15). AI: A catalyst for gender equality in the Workplace. https://www.expresscomputer.in/artificial-intelligence-ai/ai-a-catalyst-for-gender-equality-in-the-workplace/107094/
- Lamrini, S. (2023, December 22). How technology helps advancing gender equality in the Workplace. Makila. https://www.makila.ai/article/how-technology-helps-advancing-gender-equality-in-the-workplace/
- Manthena, P. R. (2024, October 23). Could ai help employers make strides in workplace gender equality?. Forbes. https://www.forbes.com/councils/forbestechcouncil/2024/10/23/could-ai-help-employers-make-strides-in-workplace-gender-equality/