Илајда Мустафаи
Намалување на Родовиот Јаз
Технолошкиот сектор долго време бил доминиран од мажи, со мал број на жени кои се вклучувале во оваа индустрија. Сепак, во последниве децении, забележано е значително зголемување на бројот на жени кои го заземаат своето место во технолошките компании и стартапи. Но, и покрај зголеменото присуство на жените, родовата нееднаквост продолжува да биде значаен проблем што се чувствува на повеќе нивоа во индустријата. Жените се соочуваат со бројни бариери, од дискриминација на работното место и недостаток на пристап до лидерски позиции, до стереотипи кои ги ограничуваат нивните кариерни можности.
Присуството на жените во технологијата, иако значајно се зголемило, уште не е доволно за да се постигне вистинска родова еднаквост. Според последните истражувања, жените сочинуваат само
28% од вработените во технолошките компании, а бројката е уште помала на лидерските позиции. Во некои технолошки гиганти, жените претставуваат само 18-20% од вработените во технички и инженерски тимови. Исто така, иако повеќе жени се образуваат во STEM (Наука, Технологија, Инженерство и Математика) области, многу од нив се соочуваат со бариери кои ги спречуваат да напредуваат во своите кариери или да започнат сопствени претприемачки иницијативи.
Многу истражувања покажуваат дека жените во оваа индустрија се соочуваат со сериозни проблеми како што се дискриминација на работното место, нееднаква плата, недоволно менторство и недостаток на работни услови кои го поддржуваат родителството. Еден од најголемите предизвици е културата на постојана достапност и прекумерни работни часови, која често ги става жените во неповолна позиција, особено
оние кои сакаат да постигнат баланс помеѓу работата и личниот живот. Покрај тоа, жените се сè уште многу мал број во техничките и инженерските области, и покрај значителните напори за промовирање на родова еднаквост.
Зошто се важни напорите за
намалување на родовиот јаз?
Родовата нееднаквост во технологијата има долгорочни последици за целокупниот развој на индустријата. Технологијата, како и другите области, цвета кога во неа учествуваат различни перспективи. Истражувањата покажуваат дека тимови кои се повеќе диверзифицирани по родова, етничка и културна основа се поиновативни и поуспешни во создавање на решенија кои одговараат на потребите на пошироката публика. Жените во технологијата носат уникатни перспективи кои можат да придонесат за развој на нови производи и услуги кои ќе бидат повеќе инклузивни и прилагодени на различни групи на луѓе.
Напорите за намалување на родовиот јаз не само што се од суштинско значење за праведноста, туку тие имаат и економски импликации. Со зголемување на бројот на жени во технологијата, создавањето на
поразновидни тимови и вклучувањето на различни идеи и решенија, индустријата ќе стане посилна и ќе продолжи да напредува во создавањето на иновации кои ќе го обликуваат идниот свет.
Родовата еднаквост во технологијата не е само лична борба на жените; таа е одговорност на целата индустрија, компаниите, образовните институции и владите. За да се постигне вистинска инклузивност, неопходни се стратешки напори за создавање на услови кои ќе го поддржат учеството на жените, од образованието до работните места, преку активни политики за привлекување, задржување и напредување на жените во индустријата.
Технолошката индустрија има огромен потенцијал да стане лидер во создавањето на општествено фер и инклузивен простор, а жените, со нивните искуства и визии, имаат клучна улога во тоа.
Историски Преглед на Жените во Технологијата
Жените имаат долга, значајна, но често потценета и маргинализирана улога во историјата на технологијата. Од самите почетоци на технолошкиот развој, жените
биле присутни како истражувачки умови, математичарки, инженери, изумителки и програмерки, но нивните имиња ретко се споменувале во учебниците или во јавната сфера. Технолошката историја, како и многу други области, подолг период се раскажувала преку машка перспектива, при што женските достигнувања биле занемарени, а често и приписувани на нивни машки колеги.
Во позадина на многу револуционерни пронајдоци и иновации стоеле жени чии идеи, труд и креативност ја обликувале технологијата што денес ја земаме здраво за готово. Од раните алгоритми до современиот софтвер, од комуникациски уреди до програмски јазици, жените играле клучна улога во поставувањето на основите на модерниот дигитален свет. Меѓутоа, нивниот придонес долго време бил минимизиран или игнориран, делумно поради родовите предрасуди и општествените норми што не го признавале или вреднувале трудот на жените во научно-техничките области.
Традиционално, улогата на жените била сведена на помошни или административни функции, дури и кога тие извршувале сложени и интелектуално барани задачи, како на пример
математичките анализи за ракетни траектории, програмирање на компјутери или развој на криптографски системи. Тоа што жените не биле видливо претставени во водечките позиции или во историјата на технолошкиот напредок, придонело за формирање на стереотипот дека технологијата е “машка професија”, што подоцна станало една од главните пречки за новите генерации млади девојки да се вклучат во оваа сфера.
Денес, сè поголем број историчари, научници и активисти ја преиспитуваат оваа историска неправда, истражувајќи и признавајќи го придонесот на жените во технологијата. Препознавањето на нивните улоги не само што има симболична вредност, туку служи и како силна инспирација за идните генерации. Разбирањето на минатото е клучно за градењето на поинклузивна иднина во која и жените ќе имаат еднаков пристап, видливост и вреднување во технолошките иновации.
Ада Лавлејс: Првата програмерка во историјата
Една од најраните фигури во оваа историја е Ада Лавлејс, ќерка на поетот Лорд Бајрон и математичарката Анабела Милбанк. Во соработка со Чарлс Бебиџ во 19-тиот век, Лавлејс го напишала првиот алгоритам наменет за извршување преку машина — аналитичкиот мотор. Таа не само што разбирала како машината може да прави пресметки, туку и предвидела дека може да се користи за многу повеќе, вклучувајќи компонирање музика и обработка на симболи. Нејзината визија за „универзална машина“ претходела на идеите на Алан Тјуринг и современите концепти на компјутерски алгоритми. Сепак, признанието за нејзината работа дојде дури во втората половина на 20-тиот век, кога историчарите на науката почнаа да го признаваат нејзиниот пионерски придонес.
Жените како „човечки компјутери“ за време на Втората светска војна
Во текот на Втората светска војна, илјадници жени беа вклучени во научно технички труд, особено во САД и Велика Британија. Тие беа познати како „човечки компјутери“ – математичарки кои со рака ги изведуваа сложените пресметки неопходни за балистички траектории и други воени задачи. Оваа работа била од суштинско значење за сојузничките сили, но по завршувањето на војната, голем дел од овие жени биле истиснати од своите позиции за да им отстапат место на мажите што се враќале од фронтот.
Меѓутоа, некои успеале да остават траен белег. На пример, Хеди Ламар, позната холивудска актерка, истовремено била и изумителка. Заедно со композиторот Џорџ Антајл, го развила концептот за спектрална широка сигнализација — технологија која денес се користи во Wi
Fi, Bluetooth и GPS системите. Нивниот изум, иако во тоа време не бил целосно прифатен, подоцна станал основа за современи безжични комуникации.
Грејс Хопер и раѓањето на модерното програмирање
Во 1950-те и 1960-те години, жените сè уште имаа значајна улога во развојот на компјутерите. Грејс Хопер е еден од најистакнатите примери. Таа беше една од првите програмери на Harvard Mark I, првиот електро-механички компјутер. Подоцна ја предводеше развојната екипа зад COBOL — првиот програмски јазик базиран на англиски зборови, кој овозможи програмирање и за луѓе без математичка експертиза. Хопер беше позната и по нејзиниот пионерски дух и анегдотата за првиот „баг“ — техничка грешка предизвикана од вистински инсект заглавен во машина. 
1980-тите: Пресврт во улогата на жените
И покрај раните достигнувања, 1980-тите години претставуваа пресвртница во учеството на жените во технологијата — за жал, во негативна насока. Со појавата на персоналните компјутери, компаниите ги насочија своите маркетинг стратегии исклучиво кон момчиња и мажи. Рекламите, видео-игрите и училишните програми ја засилија перцепцијата дека компјутерите се машка територија. Ова резултираше со драматичен пад на бројот на жени кои се запишуваа на технички студии, особено во информатичките науки.
Покрај тоа, многу жени кои започнале кариера во технологијата во 1960-тите и 1970-тите се соочиле со нови бариери — вклучително и културолошки притисоци, сексизам на работното место и недостиг на поддршка за понатамошен професионален развој. И покрај тоа што индустријата експлодирала со можности, голем дел од тие можности останале надвор од дофатот на жените.
Наследството и инспирацијата за иднината
И покрај сите предизвици, историјата покажува дека жените биле и остануваат суштински дел од технолошкиот напредок. Од математички пресметки во тајни лаборатории, до развој на софтвер кој го трансформираше светот, нивниот придонес е длабок и инспиративен. Денес, ова наследство служи како поттик за новите генерации девојки и жени да влезат во светот на технологијата — не само како корисници, туку и како креатори, иноватори и лидери.
Сè поголем број организации, образовни програми и иницијативи се посветени на поддршка и охрабрување на жените во технологијата. Расте и свеста за потребата од диверзитет во технолошката индустрија, а историските фигури како Ада Лавлејс и Грејс Хопер сега се слават како инспирација, а не исклучок.
Предизвици со кои се Соочуваат Жените во Технологијата
Иако жените сè почесто се приклучуваат на технолошкиот сектор, тие сè уште се соочуваат со бројни предизвици кои ги
попречуваат во нивниот професионален развој и напредок. Овие бариери често се системски и културни, длабоко вкоренети во структурата на индустријата.
Родова Пристрасност и
Дискриминација на Работното Место
Еден од најзначајните проблеми е ниската застапеност на жените во технолошките компании, особено на високи и лидерски позиции. Иако некои компании ги подобруваат своите практики за вработување, жените сè уште сочинуваат помалку од една четвртина од технолошката работна сила на глобално ниво. Стереотипите кои ја претставуваат технологијата како машка сфера создаваат пречки уште од раното образование, одвраќајќи девојчиња од интерес кон STEM дисциплини.
Дискриминацијата може да биде суптилна, но постојана: жени се игнорирани на состаноци, нивните идеи се припишуваат на машки колеги, а добиваат и помалку поддршка за напредување. Проблемот со родова нееднаквост во платите е исто така изразен – жените често заработуваат значително помалку од своите машки колеги на исти или слични позиции. Истражувањата укажуваат дека
„стаклениот таван“ и натаму е реалност: многу жени не можат да се пробијат до највисоките нивоа на управување, дури и кога имаат соодветно искуство и образование.
Синдром на Самозванец и Недостаток на Самодоверба
Психолошките бариери, како што е синдромот на самозванец, претставуваат дополнителна пречка. Овој феномен, кој е особено распространет кај жените во конкурентни и машки-доминирани средини, се манифестира како постојано чувство дека не заслужуваат да бидат таму каде што се, дека не се доволно способни или дека нивните достигнувања се резултат на среќа, а не компетентност.
Овој синдром може да го намали нивното учество во клучни проекти, да ја намали иницијативноста и да ги одврати од преземање лидерски улоги. Дополнително, недостатокот на женски примери за подражавање (role models) во индустријата го засилува овој психолошки товар, оставајќи ги жените без соодветна поддршка и инспирација.
Рамнотежа помеѓу Работата и Личниот Живот
Уште еден значаен предизвик е постигнувањето баланс помеѓу професионалните обврски и личниот живот. Во технолошката индустрија, каде често се очекува работа преку стандардното работно време, „always-on“ културата може да биде демотивирачка за многу жени, особено за оние кои имаат семејни одговорности.
Недостигот на флексибилни работни услови, адекватни политики за родителско отсуство и поддршка при враќањето на работа по породилно отсуство го прават технолошкиот сектор понеатрактивен за жените во одредени фази од нивниот живот. Жените често мора да прават избор помеѓу семејството и кариерата, што ја намалува нивната долгорочна застапеност и влијание во индустријата.
Придонесот на Жените во
Технологијата
И покрај сите пречки, жените имаат направено извонредни придонеси во технологијата – од пионерите во почетоците на компјутерската ера до современи иноватори кои го менуваат светот преку вештачка интелигенција, blockchain технологии, сајбер-безбедност и многу други области.
Имиња како Ада Лавлејс, Маргарет Хамилтон, Хеди Ламар, Грејс Хопер и Ејлин Ли се само дел од долгиот список на жени кои го обликувале светот на технологијата. Денес, жени како Феј-Феј Ли во вештачката интелигенција или Решма Саужани со нејзината организација Girls Who Code, продолжуваат да отвораат патишта и да охрабруваат нови генерации на млади жени.
Жените носат уникатни перспективи кои се од суштинско значење за создавање на иновативни решенија. Истражувањата покажуваат дека диверзифицираните тимови се посклоностни кон решавање комплексни проблеми, донесување покреативни идеи и создавање производи
кои се покомпатибилни со поширока публика. Технологијата креирана од разновидни тимови има потенцијал да биде поинклузивна, праведна и прилагодена на вистинските потреби на корисниците.
Истакнати Жени во Технологијата
1. Шерил Сандберг – Поранешен оперативен директор на Мета, застапник за жени во лидерство.
2. Феј-Феј Ли – Истражувач во областа на вештачката интелигенција и ко-директор на Институтот за човекоцентрична вештачка интелигенција на Станфорд.
3. Решма Саужани – Основач на „Girls Who Code“, непрофитна организација за намалување на родовиот јаз во технологијата.
4. Гвин Шотвел – Претседател и извршен директор на SpaceX.
Заклучок
Жените отсекогаш играле значајна улога во развојот на технологијата, и покрај тоа што нивните достигнувања често биле маргинализирани или игнорирани. Историјата ни покажува дека, без оглед на пречките, тие постојано наоѓале начини да придонесат, иновираат и водат. Денес, кога живееме во ера на брзи технолошки промени, вклучувањето на жените е повеќе од неопходно – тоа е предуслов за праведен и одржлив напредок.
Справувањето со родовиот јаз во технологијата бара системски и долгорочни решенија: од рано образование и охрабрување, до корпоративни политики, медиумска застапеност и општествена поддршка. Не станува збор само за бројки, туку за квалитет на иновацијата, перспектива и фер можности за сите.
Иднината на технологијата мора да биде инклузивна – и тоа не само од морални, туку и од практични причини. Разноликоста генерира подобри решенија, поиновативни производи и поширок општествен развој. Затоа, борбата за еднаквост на жените во технологијата не е само женска кауза – таа е општествен приоритет.
Библиографија
1. Abbate, J. (2012). Recoding Gender: Women’s Changing Participation in Computing. MIT Press.
2. Hicks, M. (2017). Programmed Inequality: How Britain Discarded Women Technologists and Lost Its Edge in Computing. MIT Press.
3. Perez, C. C. (2019). Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men. Abrams Press.
4. UNESCO (2021). Cracking the Code: Girls’ and Women’s Education in STEM. Retrieved from unesco.org
5. World Economic Forum (2023). Global Gender Gap Report 2023. Retrieved from weforum.org
6. European Institute for Gender Equality (EIGE). (2022). Women and Men in ICT: A Statistical Portrait. Retrieved from eige.europa.eu
7. Budiu, R. (2020). Why Gender Diversity in Tech Matters. Nielsen Norman Group. Retrieved from nngroup.com
8. McKinsey & Company (2022). Women in the Workplace. Retrieved from mckinsey.com