Користење на вештачката интелигенција (AI) за унапредување на родовата еднаквост во академските истражувањаИнтеграција на вештачката интелигенција во образованието за ученици со посебни потреби Авторка Мартина Деловска Вовед Што е вештачка интелигенција? ∙ Вештачката интелигенција е гранка на компјутерската наука која се бави со градење на паметни машини способни за извршување задачи за кои е потребна човечката интелигенција Лица со попреченост ∙ Попреченост или инвалидност претставува оштетување кое може да биде когнитивно, развојно, интелектуално, ментално или комбинирано. Поимот попреченост може да се дефинира на различни начини дали тоа биле телесни одлики или одлики за кои се смета дека може да се лекуваат медицински. Постои PFC – физиолошки функционален капацитет кој што го опишува нивото на способност за работа. Мери колку едно лице е способно да извршува физички работи и колку лесно може да ги направи Родови аспекти на технологијата и AI во образованието ∙ Според UNESCO(2019) девојчињата во многу земји имаат помал пристап до дигитални уреди и интернет што ги става во неповолна ситуација од најрана возраст. Во книгата на Criado Perez(2019), се укажува дека податоците кои се користат се базираат на машки искуства, што следи кон тоа дека женските потреби и перспективи ќе бидат игнорирани. Родови стереотипи ∙ Во многу образовни системи, девојчињата се соочуваат со стереотипот дека технологиите и STEM областите се машки професии и тоа води до демотивација и проблем да се вклучат во тие области. Исто така овие стереотипи се рефлектираат и во дизајнот на AI технологиите. На пример дигиталните асистенти често имаат женски глас. Како функционира вештачката интелигенција во образованието 3 Вештачката интелигенција може да се вклучи преку адаптивното учење и персонализирањето на наставните планови. Адаптивното учење претставува учење кое што е прилагодено за потребите на учениците. Адаптивните системи за учење можат да се користат за следење на напредокот на ученикот. Постојат три области во кои може да се имплементира адаптивното учење: адаптивна содржина, адаптивна секвенца и адаптивна проценка. Адаптивната содржина дава повратни информации за специфичен одговор на ученикот без промена на целокупната секвенца на вештини. Адаптивната секвенца континуирано прибира и анализира податоци за ученикот за да направи промени во она што ученикот ќе го гледа следно Адаптивното оценување(адаптивна проценка) ги менува прашањата што ученикот ги гледа врз основа на тоа што одговорил на последното прашање Кои се бенефитите од адаптивното учење? Пред се го подобрува ангажманот на учениците со самото тоа што лекциите се прилагодуваат кон нивните потреби. Одлична алтернатива за замена на скапите учебници. Обезбедува релевантни информации со што им се олеснува на наставниот кадар при пренесување на информациите на учениците. Со тоа им се прави простор да се посветат подеднакво на сите ученици, секако најмногу на оние на кои им е потребна повеќе помош. Примери на AI технологии на учење за лица со попреченост ∙ Адаптивни образовни платформи – DreamBox, Smart Sparrow Со помош на овие платформи се овозможува анализа на одговорите на ученикот со што понатамошните прашањеа се прилагодуваат според веќе даденото знаење од ученикот ∙ Гласовни асистенти – Google Assistant, Amazon Alexa, Apple Siri Погодни за ученици со оштетен вид или оние со моторни потешкотии. Со помош на гласовни команди може да поставуваат прашања и да добиваат информации ∙ AI за автоматско препознавање текст и претворање на говор во текст – Ava, Microsoft Azure 4 Најчесто користени апликации од корисници со оштетен слух. Овозможуваат генерирање на титлови во реално време што помага за следење на наставата или на разговори ∙ AI апликации за ученици со аутизам и говорни нарушувања – Jellow, Proloquo2Go Овие апликации овозможуваат комуникација преку слики,икони или симболи. Погодни се за ученици кои имаат потешкотии со вербална комуникација ∙ AI алатки за читање и пишување – Grammarly, Read&Write,Kurzweil 3000 Помагаат на учениците кои имаат дислексија или дисграфија, воедно и други проблеми поврзани со читање текст 5 Примена на AI кај ученици со различни видови посебни потреби Откако ги наброивме видовите апликации кои постојат сега подетално ќе објасниме како се користат и за што се корисни ∙ За лица со оштетен вид – апликација со која сум запознаена е Be My Eyes. Оваа апликација помага на лицата со оштетен вид. Работи така што на нивната страница се пријавуваат волонтери кои се достапни во текот на денот. Доколку на некој му е потребна помош, преку апликацијата го контактира волонтерот и комуницираат меѓусебно преку видео чет. Одлично е што секој може да волонтира од било кое место на светот. Сл. 1 – почетната страна на Be My Eyes ∙ За лица со оштетен слух Ava – оваа апликација претвора говор во текст во реално време. На пример кога наставникот зборува, на таблетот/телефонот на ученикот се појавуваат титлови со кои ученикот ја следи наставата непрекинато. Интересен факт за оваа апликација е нејзиното лого кое е во знакот & што значи заедништво и еднаквост помеѓу оние што воопшто не слушаат и оние кои имаат поприлично оштетен слух. 6 ∙ За ученици со аутизам или слични нарушувања Jellow – како што кажавме и претходно оваа апликација овозможува комуникација преку икони,слики и симболи. Со користење на AI системот се адаптира на најчесто користените фрази на ученикот со што нив ги прикажува први.Исто така има едноставен интерфејс за користење Сл.2 почетната страна на Jellow ∙ За лица со дислексија и хиперактивност ClaroRead – алатка која што помага на учениците со дислексија да читаат и пишуваат. Содржи text to speech со различни гласови, speech to text со помош на софтвер за препознавање на говор. Конвертира текст од хартија, документи и слики во PDF и Word. Има можност секој прикажан текст да го прочита. Spellchecker кој помага да се прочита посебно селектиран збор. AI и инклузивноста во образованието 7 Со користењето на AI во овој тип образование се овозможува намалување на административниот товар. AI алатките овозможуваат подготовка на индивидуализирани наставни програми. Со тоа им даваат повеќе време на наставниците да се посветат на оние ученици на кои им е највеќе потребна помош за учење. Персонализирана поддршка за учениците што им овозможува генерирање на адаптивен материјал за секој ученик според потребите. Иако живееме во време каде што технологијата расте рапидно, за жал во многу делови од светот а и во нашата земја, луѓето немаат пристап то интернет или уред за работа. Поради тоа тие сеуште користат алтернативни начини како што се различни книги и интерактивни игри со кои би ги учеле децата. Исто така многу е важно да се напомене заштитата на податоци. При корстење на различни софтвери често се бара некоја автентикација, па затоа е важно да одбираме кои податоци ќе ги споделиме и секогаш проверуваме дали сајтот/апликацијата е сигурна. Кога зборуваме за за AI знаеме дека не е секогаш релевантен извор на податоци па затоа би била потребна проверка од страна на наставник. Со тоа ќе се овозможи информациите да бидат правилно пренесени. Потребен е обучен кадар, што кај нас тоа е реткост, но со вклучување на различни обуки на натавниците тој процент на необучен кадар би се намалил. Важно е да се напомене и прекумерното користење на ваквите технологии. Тоа може да доведе до намалување на развојот на одредени вештини како читањето и пишувањето и се препорачува минимало користење. AI алатките во образованието можат да понудат персонализирано учење, но со досегашните истражувања се покажува дека девојчињата имаат помал пристап до дигитални ресурси и се помалку охрабрени да ги користат новите технологии. Примери за успешна имплементација на AI во образовниот процес 8 ∙ Метју Марино професор на Универзитетот на Централна Флорида, дава пример со ученик кој што имал мускулна дистрофија и не можел да пишува. Со користење на генеративна AI, ученикот може да создаде текст преку гласовни команди или кратки насоки. Со оваа алатка не се заменува учењето на пишување, туку се користи како учениците би ги изразувале своите идеи поефективно. ∙ Претходно ја спомнавме апликацијата Jellow која се користи за деца и лица со аутизам. Во Индија, конкретно во Мумбаи наставниците ја користат во комбинација со наставен материјал кој што е на нивниот локален јазик. Како резултат се покажало подобрување во разбирањето и изразувањето на емоции.Освен во училиштето комуникацијата се подобрила и према родителите. ∙ Во Соединетите Американски Држави, во Тексас, учителка во специјално одделение го вовела Proloquo2Go на училишните таблети за неколку ученици со потешкотии во говорот. Учениците со текот на времето почнале поефективно да комуницираат со наставниците и со другарите. Позитивно влијаело на учеството во разни училишни активности и самодоверба ∙ Во Македонија во февруари 2024 година, компанијата EON Reality започна со образовна иницијатива која вклучува прилагодени курсеви кои со помош на виртуелната реалност би се прошириле во образовниот процес. Со вклучување на вакви курсеви се овозможува интерактивно и инклузивно учење за сите ученици. Влијанието на технологиите врз момчињата и девојчињата Според извештајот од UNESCO (2019), се покажува дека девојчињата/жените имаат помал пристап до дигиталните вештини и образование. Ова се случува од 9 самиот почеток на образвониот процес па потоа оди се подлабоко во средното и високото образование. Жените се најмалку застапени во развојот и дизајнот на AI системите, и со тоа не се земаат нивните искуства и способности кои ги имаат. Интересен факт е дека алгоритмите кои се користат за препознавање на лица имаат поголема точност за машки корисници отколку за женски, што може да доведе до дискриминација. Во книгата на Criado Perez, се покажува дека многу од податоците кои се користат за дизајн на производи,услуги и различен вид технологии се собираат од машки корисници. Кога AI системите се тренираат на пристрасни податоци, тие ги репродуцираат и засилуваат постоечките нееднаквости. Тука може да се спомне и Default male феноменот каде што машкото искуство се зема како стандард. На пример кога се користат гласовни асистенти кои потешко разбираат женски гласови,конкретно во овој пример во медицината, ги игнорираат специфичните проблеми и симптоми кај жената бидејќи се водат по информациите дадени според машкото тело. Многу е важно да се вклучат политики и наставни програми кои водат кон тоа да и жената биде вклучена во голем број одлуки не само во технологиите туку и во општеството. Да се обезбеди еднаков пристап до сите обуки и алатки за сите без разлика на родот. Со овие промени би се намалил родовиот јаз во секоја област. 10 Идни перспективи на AI и заклучок Со напредокот на технологиите, освен создавање на персонализирани наставни планови, би се овозможила рана дијагностика на одредени нарушувања навремено. Учениците би биле вклучени целосно во наставниот процес без да бидат отфрлени од останатите. На наставниците ќе им се олесни работата со нив и ќе можат повеќе време да посветат на дополнителни вежби или работа со ученици кои имаат поголема потреба од внимание. Ширењето на ваквите технологии низ светот ќе придонесе во вклучување на различни јазици и култури. Воведувањето на вештачката интелигенција во образовниот процес носи потенцијал за унапредување на наставниот процес, но истовремено отвара прашања за родовата еднаквост. Доколку не се внимава на родовите разлики при имплементација на AI алатките, постои ризик со кои би се засилиле постоечките нееднаквости помеѓу момчињата и девојчињата и секако мажите и жените. Неопходно е образовните политики и практики да бидат родово сензитивни, да се промивира еднаков пристап до сите дигитални вештини за сите ученици и да се вклучат жените во сите технологии. Користени линкови 11 ∙ https://www.montclair.edu/itds/digital-pedagogy/pedagogical-strategies-and practices/adaptive learning/#:~:text=Adaptive%20learning%20is%20a%20technique,to%20provide %20personalized%20learning%20experiences. ∙ https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B5%D 1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82 ∙ https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1 %87%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0% B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0 ∙ https://www.edweek.org/technology/the-pros-and-cons-of-ai-in-special education/2024/05 ∙ https://neuronav.org/self-determination-blog/how-ai-can-help-people-with disabilities ∙ https://eonreality.com/eon-reality-launches-comprehensive-educational-program with-spatial-ai-and-10000-custom-courses-in-north macedonia/?utm_source=chatgpt.com ∙ https://www.texthelp.com/en-gb/solutions/dsa/claroread/ ∙ https://www.fnsa.ca/wordpress/wp-content/uploads/2022/06/Parent-Toolkit-2022- 2.6-A-Parents-Role-in-Special-Education-Planning.pdf ∙ https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000367416 ∙ https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000374174 12 ∙ Criado Perez, C. (2019). „Invisible Women: Data Bias in a World Designed for Men“ Интеграција на вештачката интелигенција во образованието за ученици со посебни потребиАвторка Мартина Деловска Вовед Што е вештачка интелигенција? ∙ Вештачката интелигенција е гранка на компјутерската наука која се бави со градење на паметни маши

Блог

Интеграција на вештачката интелигенција во образованието за ученици со посебни потреби

Авторка Мартина Деловска ВоведШто е вештачка интелигенција?∙ Вештачката интелигенција е гранка на компјутерската наука која се бави со градење на паметни машини способни за извршување задачи за кои е потребна човечката интелигенцијаЛица со попреченост∙ Попреченост или инвалидност претставува оштетување кое може да биде когнитивно, развојно, интелектуално, ментално или комбинирано. Поимот…
Блог

Родови предрасуди во алгоритмите: Како вештачката интелигенција може да ја репродуцира нееднаквоста?

Автор Михаил Рибароски Вовед Во последно време, вештачката интелегенција претставува дел кој е од големо значење за модерниот технолошки напредок. Компаниите се почесто праваат транзиција кон автоматизација и креирање на соодветни алгоритми за да ја подобрат ефикасноста и да направат оптимизација на ресурсите. Оваа технологија се користи во многу од…
Блог

Улогата на вештачката интелигенција во медицинската дијагностика

Автор Боби Галиќ Вовед Вештачката интелигенција (ВИ) е брзо развивачко поле на компјутерските науки, а има за цел да создаде машини што можат да извршуваат задачи што обично бараат човечка интелигенција. ВИ вклучува различни техники како машинско учење (Machine Learning – ML), длабоко учење (Deep Learning – DL) и…
Блог

Жените во СТЕМ и издавачкиот јаз: борба за еднаква застапеност

Авторка Теа Наумовска Вовед Жените сочинуваат речиси половина од кадарот во СТЕМ областите и играат значајна улога во развојот на науката, технологијата, инженерството и математиката. Сепак, и покрај нивниот значителен придонес, тие се сè уште недоволно застапени, особено на повисоките позиции во овие дисциплини. Иако бројот на жени кои…
Блог

Состојба на родова еднаквост во и од вештачка интелигенција (Gender in AI, Gender by AI)

Автор Андреј Салтировски Апстракт Одржливост, поим често употребен од нас и често упатен само кон животната средина. Дали само кон тоа треба да биде упатено или и кон општеството и економијата за да нивниот еднаков развој ја дефинира вистинската одржливост. Ваквиот пристап е основа на Целите за одржлив развој на…
Блог

Технологии за борба против дискриминација и улогата на жените во нивниот развој

Авторка Ема Ристовска Вовед Во современото општество, технологијата игра сè поголема улога, а вештачката интелигенција станува нејзин највлијателен двигател, со длабоко влијание врз економијата, општеството и секојдневниот живот. Од здравство и образование, до вработување и комуникација, AI системите сe повеќе се користат за донесување одлуки кои директно влијаат врз нас,…
Блог

Дигитална писменост и родови разлики: Дали образованието ги брише бариерите?

Автор Александар Чанев ВОВЕД Во современото дигитално општество, дигиталната писменост претставува еден од основните предуслови за личен, образовен и професионален развој. Со дигиталната трансформација која ги опфаќа сите аспекти од нашето секојдневие – од пристап до информации, преку образование, па сè до вработување и општествена вклученост – потребата за развиени…
Блог

Вештачка интелигенција како алатка за надминување на родови стереотипи

Автор Марко Стојановски Апстракт Оваа семинарска работа се фокусира на потенцијалот на вештачката интелигенција (ВИ) како алатка за надминување на родовите стереотипи во општеството. Главната теза е дека ВИ може да биде моќен медиум за разградување на општествените очекувања и претпоставки за родовите улоги преку анализа на пристрасни содржини, креирање …
Блог

Жени во машинско учење: Улогата на жената во ВИ. Зошто жените се значајни и прават разлика кога развиваат решенија за вештачка интелигенција?

Авторка Александра Трпчевска Вовед Вештачката интелигенција (ВИ) претставува значајна предност за компаниите кои применуваат предвидливо моделирање и автоматизација на задачи. Сепак, таа ја црпи својата „интелигенција“ од податоци создадени од луѓе, што по природа ја прави подложна на пристрасност – без оглед на тоа колку ние луѓето се стремиме…
Блог

Вештачка интелегенција објаснета на деца

Автор Слободан Спасовски Вовед Моето истражување е базирано врз примена на вештачка интелегенција кај роботи и нивни способности, ставови и мислења на денешни научници за ВИ како и нивната историја. Долго време се интересирав за тоа што се можат да сторат роботите, какви се нивните способности, ги пратев нивните најнови…
Блог

Родова нееднаквост на работните места

Автор Никола Тодороски Вовед И покрај големиот напредок постигнат и огромните напори вложени во текот на годините за промовирање и поттикнување на еднакви можности за секое лице од сите сфери на животот и различни услови за живот, родовата нееднаквост на работното место останува длабоко вкоренета и комплексна појава. Трајната природа…
Блог

Менталното здравје и вештачката интелигенција: алогиритам за рано препознавање на анксиозност и депресија

Авторка Тамара Синадиноска 1. ВОВЕД Што е менталното здравје? Менталното здравје ја вклучува нашата психолошка, емоционална и социјална благосостојба. Важно е во секоја фаза од животот, од детство и адолесценција до зрелост и старост. Тоа влијае на начинот на кој размислуваме, чувствуваме и делуваме кога се соочуваме со животот. Исто…
Блог

Родовата нееднаквост во полето на вештачката интелигенција: предизвици, последици и решенија

Авторка Мелиха Јусуфовиќ Авторката ќе се посвети на длабинска анализа на овој комплексен проблем. Тој ќе истражува зошто и како настанува овој родов јаз во AI, анализирајќи ги структурните, општествените, културните, и образовните фактори кои придонесуваат за недоволната застапеност на жените. Понатаму, тој ќе ги испитува конкретните последици од оваа…
Блог

„Deepfake“ технологијата како облик на дигитално насилство

Автор Деан Настевски Апстракт Оваа семинарска работа се фокусира на растечката злоупотреба на „deepfake“ технологијата како облик на дигитално насилство, со посебен акцент на родовите аспекти и влијанието врз жените. Иако вештачката интелигенција носи бројни придобивки, нејзината темна страна се манифестира преку фалсификувани видеа кои често се користат за дискредитација,…
Блог

Од генерирани друштвени игри до родова еднаквост – креативно создавање на решенија со помош на Вештачка Интелигенција

Avtorka Надица Колоска Вовед Друштвените игри како алатки за едукација во минатото и сегашноста 4 АИ алатки како начин на генерирање на едукативни друштвени игри 6 Осврт на генерирана друштвена игра за родова еднаквост од моделот Chat Gpt верзија o4-mini-high 7 Осврт на генерирана друштвена игра за родова еднаквост…
Блог

Родовата еднаквост во ИТ секторот: Нови перспективи и идни насоки

Авторка Душица Колева, Вовед Во време кога дигитализацијата брзо и неизбежно ја трансформира секоја сфера на животот, информациската технологија (ИТ) се издвојува како движечка сила на глобалниот развој. Како сектор кој се базира на иновации, креативност и континуирано усовршување, ИТ индустријата се позиционира како критичен катализатор за економски и социјален…
Блог

Скриени алгоритми, видлива дискриминација: Родова анализа на алгоритми во јавната администрација

Автор Андреј Стојов Вовед Во современиот дигитален свет, каде технологијата сè повеќе се спојува во секојдневните аспекти на живеење и работа, јавната администрација не е исклучок. Од системи за електронска управа, преку автоматизирано донесување одлуки, до вештачка интелигенција што помага во распределба на ресурси, алгоритмите се основен елемент за функционирање…
Блог

Дали ChatGPT има родов идентитет? Антропоморфизирање на вештачката интелигенција и последиците од тоа

Авторка Ана Тасева Развојот на вештачката интелигенција (AI) драстично го промени начинот на кој луѓето комуницираат и ја перципираат технологијата. Алатки како ChatGPT, Alexa, Siri и Google Assistant сè повеќе стануваат дел од секојдневниот живот, често заменувајќи човечка интеракција со интелигентни алгоритми. И покрај тоа што овие системи технички немаат…
Блог

Генеративна пристрасност: Родови стереотипи во сликите создадени од AI

Авторка Теодора Стојановска Во последната деценија, генеративната вештачка интелигенција (AI) сè повеќе добива примена во процесот на создавање креативни содржини. Со развојот на алатки како што се Midjourney, DALL E и Stable Diffusion, се појави нов и револуционерен начин за визуелна продукција на слики, видеа, текстови и музика. Тие нудат…
Блог

Како вештачката интелигенција ги менува образовните процеси: можности и закани

Авторка Ана Чачарска Вовед Образованието може да се смета за пренесување на вредностите и акумулираното знаење на едно општество. Во оваа смисла, тоа е еквивалентно на она што општествените научници го нарекуваат социјализација или енкултурација. Децата – без разлика дали се зачнати меѓу племињата на Нова Гвинеја, ренесансните Фирентинци или…